نقش سازندهاي زمين‌شناسي و توپوگرافي در توسعه اشكال فرسايش آبي حوزه آبخيز گليداغ، استان گلستان

مقدمه و هدف: اشكال مختلف فرسايش آبي در بيش‌تر مناطق ايران مشاهده مي‌شود و هر يك از آن‌ها نقش و سهم خاصي در توليد رسوب بر عهده دارد. اين پژوهش با هدف بررسي اثر ويژگي‌هاي زمين‌شناسي و توپوگرافي در پيدايش اشكال مهم فرسايش آبي در حوزه آبخيز گليداغ واقع در استان گلستان انجام شده است. مواد و روش‌ها: ابتدا با استفاده از تصاوير گوگل‌ارث، عكس‌هاي هوايي، نقشه‌ها و بازديدهاي ميداني، اشكال فرسايشي و خصوصيات آن‌ها در منطقه مشخص شد. جنس زمين، ارتفاع، شيب و جهت دامنه در منطقه به‌عنوان متغيرهاي مستقل و هر يك از اشكال فرسايش آبي شامل فرسايش سطحي، شياري، آبكندي و بدلند به‌عنوان متغيرهاي وابسته در نظر گرفته شدند. آنگاه لايه‌هاي اطلاعاتي متغيرهاي مستقل  با لايه اشكال فرسايش در محيط ArcGIS همپوشاني شدند و رابطه بين آن‌ها از طريق توزيع آماري كاي‌دو (ϰ2 ) به كمك نرم‌افزار SPSS به دست آمد. يافته‌ها: تحليل همپوشاني نقشه‌ها بيانگر آن است كه اشكال پيشرفته فرسايش آبي شامل فرسايش آبكندي و بدلند در سازند لس و ارتفاعات كم‌تر از 800 متر غالب بوده و از مقدار مورد انتظار، گسترش بيش‌تري دارند. هم‌چنين مساحت اين اشكال فرسايش در طبقه شيب 10-0 درصد كمتر است و از شيب 10 درصد به بالا مساحت آنها افزايش مي يابد. بررسي اشكال فرسايش در ارتباط با جهت دامنه بيانگر آن است كه فرسايش آبكندي و بدلند در دامنه‌هاي جنوب غربي و غربي غلبه داشته و از مقدار مورد انتظار بيش‌تر توسعه پيدا كردند؛ در حالي‌كه، در دامنه‌هاي شمالي، شمال شرقي و شمال غربي سطح فاقد فرسايش گسترش دارد. ارتباط بين متغيرهاي موردمطالعه با اشكال مختلف فرسايش در منطقه با استفاده از آزمون كاي‌دو نشان داد كه بين متغيرهاي مورد مطالعه و اشكال فرسايش آبي ارتباط مشخص و معني‌دار در سطح 0/01 وجود دارد. شدت رابطه بر اساس ضريب توافق محاسبه شد كه بيانگر نقش و اهميت بيش‌تر ارتفاع (0/631) و سازندهاي زمين‌شناسي (0/461) در منطقه است. نتيجه‌گيري: به وجود آمدن اشكال فرسايش در منطقه مورد بررسي بيش‌تر وابسته به متغيرهاي ارتفاع و سازندهاي زمين‌شناسي هستند و از اين متغيرها مي‌توان در انتخاب روش‌ها و راهكارهاي اجرايي مناسب براي مديريت اشكال فرسايش و كنترل شدت آنها استفاده نمود.