ارزيابي ريسك تهاجمي گونه غيربومي تيلاپيا شكم قرمز (Coptodon zillii, Gervais 1848) در حوضه‌ آبريز تالاب شادگان

سابقه و هدف: ورود گونه هاي ماهي مهاجم دراكوسيستم هاي آبي، سبب بروز انواع اثرات منفي اكولوژيكي و اقتصادي-اجتماعي مي شود. اولين گام در تجزيه و تحليل مخاطرات ناشي از گونه هاي غير بومي، شناسايي خطر است و بر اين اساس ابزارهاي متعددي براي شناسايي و ارزيابي خطرات تهاجمي گونه هاي غيربومي به منظور پشتيباني تصميم گيرندگان در تجزيه و تحليل خطر تهاجمي اين گونه ها ايجاد شده است. هدف اين پژوهش ارزيابي قدرت تهاجمي گونه غيربومي تيلاپياي شكم قرمز (Coptodon zillii) در حوضه آبريز تالاب شادگان (حوضه‌هاي آبريز كارون بزرگ و جراحي) با استفاده از برخي از اين ابزارها مي باشد.مواد و روش‌ها: ميزان ريسك گونه در پروتكل ارزيابي ريسك سه مليتي، بر اساس نتايج حاصل از دو بخش «احتمال استقرار» و «پيامد استقرار» تعيين گرديد. در سيستم اطلاعات ليست سياه آلمان- اتريش (GABLIS)، قدرت تهاجمي گونه با توجه به ميزان پراكنش در محدوده مورد مطالعه ارزيابي شد. گونه غيربومي تيلاپياي شكم قرمز در مدل AS-ISK، با توجه به حد آستانه منطقه ارزيابي، غربال گري گرديد و با استفاده از روش Harmonia+، ميزان تهاجم گونه بر اساس احتمال استقرار و گسترش گونه و اثرات زيست محيطي ناشي از آن محاسبه شد. همچنين تطبيق اقليمي گستره بومي گونه مذكور و محدوده مورد مطالعه، با سيستم كوپن گايگر انجام شد.نتايج و بحث: نتايج پژوهش حاكي از  بالا بودن رتبه احتمال قرار گرفتن گونه در مسير معرفي، پتانسيل ورود، پتانسيل استقرار، پتانسيل گسترش و احتمال تأثيرات اقتصادي و زيست محيطي در محدوده مورد مطالعه، بر طبق ارزيابي ريسك سه مليتي، مي باشد. نتايج پروتكل GABLIS، نشان داد كه گونه غيربومي تيلاپيا شكم قرمز به طور گسترده در منطقه ارزيابي ريسك پراكنده شده است و در ليست سياه و زير ليست مديريت (b3) قرار گرفت. در ارزيابي ريسكAS-ISK ، عدد ريسك 44 شد كه از حد آستانه مدل براي محدوده مورد مطالعه كه برابر 5/22 است، بالاتر مي باشد. اين عدد گوياي آن است كه اين گونه از ريسك تهاجمي بالايي در اين منطقه برخوردار است. امتياز كلي ريسك در روش Harmonia+ كه تابعي از امتياز تهاجم و تأثيرات گونه مي باشد براي گونه تيلاپيا شكم قرمز بالا ارزيابي گرديد. بر اين اساس خطر استقرار و پراكندگي اين گونه در محدوده مورد مطالعه زياد بوده و تأثيرات زيست محيطي آن قابل توجه است. همچنين مشابهت بخش زيادي از طبقات اقليمي محدوده مورد مطالعه با زيستگاه بومي گونه، حاكي از تطابق بالاي اقليمي بين محدوده مذكور و گستره بومي تيلاپيا شكم قرمز مي باشد.نتيجه گيري: با توجه به اثرات منفي روز افزون گونه هاي غير بومي بر روي گونه هاي بومي و اكوسيستم ها، ضرورت استفاده از ابزارهاي ارزيابي خطر بيش از پيش احساس مي شود. با توجه به شواهد ميداني، روش‌هاي ارزيابي ريسك سه مليتي (TRAG)، سيستم اطلاعات ليست سياه آلمان- اتريش، مدل AS-ISK و Harmonia+ به خوبي توانستند ميزان تهاجمي بودن گونه‌ غيربومي تيلاپيا شكم قرمز را در حوضه‌ آبريز تالاب شادگان نشان دهند. با توجه به نتايج حاصل از ارزيابي ريسك و خطرات ناشي از اين گونه به شدت توصيه مي‌شود كه اقدامات كنترلي و مديريتي در سطح وسيع، با جديت عملياتي شود.