مطالعه آلودگي فلزات سنگين و تركيبات نفتي در زمين‌هاي كشاورزي جنوب شهر تهران

سابقه و هدف: به دليل توسعه و رشد جمعيت انسان، نياز انسان به منابع ضروري افزايش يافته است.  فعاليت‌هاي مربوط به صنايع و همچنين فعاليت‌هاي كشاورزي به طور گسترده‌اي زمين‌هاي كشاورزي را آلوده كرده است. تركيبات نفتي و فلزات سنگين هر دو از آلاينده‌هاي رايج موجود در خاك‌هايي هستند كه با فاضلاب تصفيه نشده آبياري شده‌اند و سلامت محيط زيست را با خطر مواجه مي‌كنند. آلودگي خاك زمين‌هاي كشاورزي مي‌تواند سبب كاهش امكان زراعت، و در نهايت كاهش توليد غذا براي انسان شود. زمين‌هاي كشاورزي در جنوب شهر تهران تقريبا به مدت 30 سال است كه به وسيله فاضلاب تصفيه نشده براي توليد سبزيجات، غلات و حبوبات آبياري مي‌شوند.مواد و روش‌ها: در اين مطالعه غلظت فلزات سنگين و تركيبات نفتي در 83 نقطه نمونه برداري در دو عمق (صفر تا 30 سانتي‌متري و 30 تا 60 سانتي‌متري) اندازه گيري شد. منطقه مورد مطالعه به دو ناحيه، ناحيه شماره 1 و ناحيه شماره 2، تقسيم شد كه 44 نقطه نمونه برداري در ناحيه شماره 2 و 39 نقطه نمونه برداري در ناحيه شماره يك قرار گرفت. هيدروكربن‌هاي نفتي و فلزات سنگين (آرسنيك، كادميم، كبالت، كروم، مس، نيكل، سرب، واناديم و روي) در لايه سطحي و عمقي اندازه گيري شدند. تركيبات نفتي با روش استاندارد MOOPAM و فلزات سنگين نيز به روش ICP-AES مورد آناليز قرار گرفتند. براي تهيه نقشه‌هاي پراكنش آلاينده‌ها از نرم افزار ArcGIS و براي آزمون‌هاي آماري از نرم افزار R استفاده شد.نتايج و بحث: نتايج نشان داد كه خاك زمين هاي كشاورزي در منطقه به شدت آلوده شده به طوري كه غلظت كروم، سرب، كبالت و نيكل در خاك از ميزان استاندارد تعيين شده تجاوز كرده است. محدوده تغييرات فلزات سنگين از 0/22 ميلي‌گرم بر كيلوگرم براي كادميم و 620 ميلي‌گرم بر كيلوگرم براي سرب متغير بود. غلظت تركيبات نفتي در زمين‌هاي آبياري شده با فاضلاب خام، در سطح و عمق، بيشتر از غلظت آن در زمين‌هاي آبياري شده با آب چاه بود. غلظت قابل توجهي از فلزات آرسنيك، كروم، مس، سرب و روي در زمين‌هاي آبياري شده با آب چاه مشاهده شد. غلظت كروم و سرب به ترتيب تقريبا 89 برابر و 8 برابر بيشتر از حد استاندارد تعيين شده براي زمين‌هاي كشاورزي ايران بود. نقشه‌هاي پراكندگي تركيبات نفتي نشان داد كه قسمت جنوبي منطقه به شدت آلودگي بيشتري دارد. همچنين نقشه‌هاي پراكندگي فلزات سنگين مشخص كرد كه كل منطقه آلودگي زيادي دارد. داده‌هاي مربوط به مواد آلي خاك نيز نشان دهنده غلظت بالاتر مواد آلي در سطح خاك، در مقايسه با لايه عمقي، است.نتيجه‌گيري: در كل غلظت تركيبات نفتي و فلزات سنگين نشان داد كه قسمت‌هاي جنوبي منطقه مورد مطالعه بيشتر تحت تاثير آبياري با فاضلاب تصفيه نشده، كودهاي شيميايي مورد استفاده در كشاورزي و آبياري با آب چاه بوده است. اين مطالعه نشان داد كه منابع مختلف انساني، به خصوص آبياري با فاضلاب تصفيه نشده و به كار گيري كودهاي شيميايي، سبب آلودگي در زمين‌هاي كشاورزي منطقه شده است. بنابراين به كار گيري برنامه مديريتي صحيح براي كنترل و كاهش اين آلاينده‌هاي خطرناك در زمين‌هاي كشاورزي ضروري است.