اثر پرايمينگ بر ويژگي‌هاي فيزيولوژيك و عملكرد ارقام مختلف كنجد تحت تنش خشكي

سابقه و هدف: كنجد از جمله مهمترين دانه‌هاي روغني مي‌باشد كه حاوي منابع غني از روغن، پروتئين، فسفر و كلسيم است. تنش كم آبي از جمله بارزترين عومل محيطي كاهش رشد و عملكرد كنجد در مناطق خشك و نيمه خشك به شمار مي‌رود.. با توجه به اهميت بالاي اقتصادي كنجد از يك طرف، ارزاني و كارايي بالاي پيش‌تيمار در تعديل اثرات مخرب تنش خشكي از طرف ديگر، پژوهش در اين زمينه اهميت خاصي دارد. مطالعه حاضر با هدف ارزيابي تنش خشكي و روش‌هاي مختلف پيش‌تيمار بذر بر عملكرد، اجزاي عملكرد و ويژگي‌هاي فيزيولوژيك سه رقم مختلف كنجد انجام گرفت.مواد و روش‌ها: آزمايش به مدت دو سال و به صورت اسپليت فاكتوريل در قالب طرح بلوك كامل تصادفي با ۳ تكرار در مزرعه مركز تحقيقات استان بوشهر، انجام شد. فاكتور اصلي شامل تنش خشكي در سه سطح شامل آبياري پس از تخليه ۴۵ درصد ظرفيت زراعي (شاهد يا بدون تنش)، آبياري پس از تخليه ۶۵ درصد ظرفيت زراعي (تنش ملايم) و آبياري پس از تخليه ۸۵ درصد ظرفيت زراعي (تنش شديد)، ۵ سطح پيش تيمار شامل شاهد (فاقد پيش‌تيمار)، پيش‌تيمار با آب، سولفات روي، سولفات پتاسيم و اسيد ساليسيليك و سه رقم كنجد (اولتان، داراب 14 و كرج) مورد بررسي قرار گرفت. پارامترهاي متعدد عملكردي و فيزيولوژيكي نظير ميزان كلروفيل، قند محلول، فعاليت برخي آنزيم‌هاي آنتي اكسيدانت و غيره مورد بررسي قرار گرفت.يافته‌ها: با توجه به نتايج، با افزايش سطح تنش، وزن هزار دانه، شاخص برداشت، عملكرد دانه، تعداد كپسول در گياه، كلروفيل كل، شاخص سطح برگ، محتوي نسبي آب روند نزولي داشت و ميزان پرولين و قند محلول روند صعودي نشان داد. علاوه بر اين مشخص شد كه پيش‌تيمار تاثير معني‌داري بر صفات عملكردي و فيزيولوژيكي كنجد داشت. بيشترين ميزان عملكرد (۱۱۵۳ كيلوگرم در هكتار)، شاخص برداشت (25/7) و وزن هزار دانه (2/66 گرم) در شرايط پيش‌تيمار با اسيد ساليسيليك مشاهده شد در حالي كه كمترين مقدار در تيمار شاهد (فاقد پرايمينگ) به ترتيب با عملكرد (۹۶۸ كيلوگرم در هكتار)، شاخص برداشت (33/8) و وزن هزار دانه (2/51 گرم) گزارش شد. همچنين رقم كرج و اولتان به ترتيب بيشترين و كمترين عملكرد دانه 1269 و 889 كيلوگرم در هكتار را نشان دادند. در حالي كه بيشترين ميزان پرولين در رقم كرج (1/29 ميلي گرم بر گرم وزن تر)، كمترين مقدار پرولين در رقم اولتان (1/17 ميلي گرم بر گرم وزن تر) مشاهده شد. رقم اولتان بيشترين ميزان قند محلول (1/03 ميلي گرم بر گرم وزن تر) ، را نشان داد در حالي كه كمترين ميزان قند محلول، در رقم كرج (0.97 ميلي گرم بر گرم وزن تر) گزارش شد. همچنين بيشترين و كمترين ميزان محتوي نسبي آب و كلروفيل كل، به ترتيب در ارقام كرج و اولتان ديده شد. علاوه بر اين ارقام آزمايشي واكنش‌هاي متفاوتي در برابر ويژگي‌هاي فيزيولوژيكي نشان دادند. در اكثر صفات عملكردي رقم كرج و اولتان به ترتيب بيشترين و كمترين ميزان را نشان دادند.نتيجه‌گيري: تنش خشكي باعث كاهش عملكرد كنجد در همه ارقام شد اما واكنش‌ ارقام مختلف كنجد به تنش خشكي يكسان نبود. تاثيرات مطلوب پرايمينگ بذور با اسيد ساليسيليك، سولفات روي و سولفات پتاسيم، از طريق حفظ ميزان كلروفيل و نهايتا كمك به فرايند فتوسنتز شدند، قابل ذكر بود. رقم كرج رقم مقاوم تري نسبت به تنش خشكي در پژوهش حاضر نشان داد. با توجه به نقش اسيد ساليسيليك و روي در فتوسنتز، سنتز اسموليت‌ها در تعديل اثرات مخرب تنش خشكي و از طرفي تاثير مطلوب پيش‌تيمار بر رشد و عملكرد كنجد توصيه مي‌شود پرايمينگ با اسيد ساليسيليك، سولفات روي و پتاسيم جهت افزايش عملكرد در مناطقي كه با تنش خشكي مواجه هستند، استفاده شود.