بررسي عنصر مكان و كاركردهاي آن در رمان «عالم بلاخرائط» اثر مشترك «عبدالرحمن منيف» و «جبرا ابراهيم جبرا»

عنصر فني مكان از ابتداي پيدايش ژانر رمان در قرن هجدهم تاكنون، نقش بارزي در فرآيند تعيّن بخشي به پيرنگ داشته است. امّا در رمان هاي مدرن امروزي نقش آن بسيار فراتر رفته و ديگر صرفاً به عنوان جولانگاهي براي جنبش قهرمانان و رخدادها به شمار نمي رود، بلكه همگام با نقش هميشگي، گاهي بسان شخصيّتي مستقل و اثرگذار بر سير حوادث و رخدادهاي رمان و نيز بر روابط ميان شخصيتها عمل كرده است. اين جستار با استفاده از روش توصيفي– تحليلي، به بررسي و طبقه بندي انواع مختلف مكان در رمان عالم بلاخرائط محصول مشترك دو رمان نويس مشهور عرب، عبدالرحمن منيف و جبرا ابراهيم جبرا پرداخته است. بدين صورت است كه ابتدا مهمترين مكانهاي بسته و باز رمان را در دو شكل خصوصي و عمومي آن، معرفي و مصداق يابي كرده و سپس، به بيان مهمترين كاركردهاي فني آنها پرداخته است. نويسندگان اين رمان با توصيف ماهرانه ي جزئيات برخي از مكانها، در كنار كاركردهاي عادي اين عنصر، جنبه ي نمادين نيز به آنها بخشيده‌‌اند، كه بارزترين آنها شهر عموريّة، به عنوان فضاي اصلي رمان است. گره‌گشايي داستان و كشف شخصيت رازآلود نجوي كه قهرمان زن اين داستان است، تنها از طريق اين عنصر مكاني ممكن ميگردد. اما در بيشتر موارد، فراخواني مكان صرفاً به عنوان ابزاري براي پرداخت شخصيت ها يا به منظور باورپذيركردن حوادث بوده و به انتقال عواطف و احساسات شخصيت ها به خواننده كمك كرده است.