بررسي تاريخي منابع علوم و معارف بشريِ امامان شيعه

اين مطالعه درصدد است به روش تاريخي و تحليلي، آشنايي ائمۀ اهل بيت با علوم و فنون و بهره مندي آنان از منابع بشري را مورد مطالعه قرار دهد. نظريۀ اجماعي اماميه آن است كه امامان در مرجعيت سياسي و ديني، نزد هيچ معلّمي درس نياموخته‌اند و سرمنشأ اين علوم، قرآن و سنت و الهامات رباني بوده است، اما نكتۀ مهم آن است كه امامان از دانش ها و مهارت هاي ديگرنيز مانند صنايع، نجوم، طب و غيره آگاه بوده‌اند. اكنون سؤال اين است كه منابع دسترسي ائمه در اين دانش‌ها چه بوده است؟ آيا منابع اين علوم نيز الهي بوده است يا اينكه اساساً چنين دانش هايي هيچ‌گاه از شرايط يا صفات امامان نبوده و آنان در اين علوم مي توانستند از منابع ديگر نيز بهره مند شوند؟ انگارۀ اين پژوهش، آشنايي ائمه با علوم بشري از يك سو و بهره مندي آنان از منابع و روش هاي علوم و معارف بشري از سوي ديگر است و اينكه آنان از روش ها و منابع متعارف بشري، حتي در برخي معارف ديني سود مي جستند و دست كم به منابع مكتوب خانداني مراجعه مي كردند. با وجود عدم دسترسي كامل ما به منابع بسياري از اين آگاهي ها و اطلاعات، در نخستين گام مي توان اين فرضيه را با استناد به چند شاهد تاريخي، چون استفادۀ ائمه از انواع منابع مكتوب، سفارش و كوشش آنان در كسب آگاهي هاي تاريخي، بهره‌مندي از موهبت عقل و تفكر، سفارش به مطلق مشورت و استفاده از آن، مراجعۀ عادي به انواع روايات و گزارش هاي متعارف، توجيه و اثبات كرد. نتيجۀ اين بررسي، مي‌تواند اولاً نظريۀ حداكثري درباره علوم ائمه و منابع غيربشري آن را مورد تشكيك قرارد دهد؛ ثانياً رويكرد غلوآميز دربارۀ مواد و منابع علوم آنان را به چالش بكشد.