واكنش فيزيولوژيك و زراعي ارقام سورگوم دانه‌اي به تنش خشكي و قارچ مايكوريزا در كشت تابستانه

سابقه و هدف: سورگوم پنجمين غله مهم در جهان بوده و جزء غذاي اصلي بيش از 500 ميليون نفر در بيش از 30 كشور محسوب مي‌شود. اين گياه به‌عنوان جايگزين خوبي براي ذرت در شرايط كمبود آب معرفي شده است؛ زيرا تحمل بالاتري نسبت به خشكي دارد. از طرفي، انتخاب رقم سازگار به منطقه و با تحمل بيشتر به خشكي، به افزايش توليد و كاهش مصرف آب كمك مي‌نمايد. همچنين، به‌كارگيري قارچ‌هاي مايكوريزا آربسكولار از طريق توسعه سيستم ريشه‌اي، بهبود جذب و انتقال عناصر غذايي و توليد متابوليت‌ها و هورمون‌هاي گياهي نقش مهمي در افزايش تحمل گياهان به خشكي داشته و بر خصوصيات كمي، كيفي، رشد و عملكرد گياهان زراعي اثر مثبت دارد. با توجه به كاهش نـزولات جـوي در ايـران و در نتيجه بحـران آب در كـشور، لـزوم مـديريت آب آبياري به‌ويژه در بخش كشاورزي كه مصرف كننـده عمـده آب محسوب مي‌شود، اهميت قابل توجهي دارد. از طرفـي با عنايت به اينكه قارچ‌هاي مـايكوريزا در جذب آب بـه گيـاه زراعـي كمـك مي‌كنند، آزمايش فوق با هدف بررسي كاربرد مايكوريزا در كاهش اثرات تنش خشكي بر عملكرد و خصوصيات مورفوفيزيولوژيك سه رقم سورگوم دانه‌اي در شرايط آب و هوائي معتدل كوهدشت لرستان انجام شد.مواد و روش‌ها: اين آزمايش در تابستان سال‌هاي 1395 و 1396 در شهرستان كوهدشت لرستان در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي به‌صورت اسپليت پلات –فاكتوريل با چهار تكرار اجرا شد. فاكتور اصلي شامل سه رژيم آبياري پس از 80 (شاهد)، 120 و 160 ميلي‌متر تبخير تجمعي از تشتك تبخير كلاس الف و فاكتورهاي فرعي شامل كود زيستي مايكوريزا در دو سطح كاربرد و عدم كاربرد كود و سه رقم سورگوم دانه‌اي شامل كيميا، پيام و سپيده سطوح فاكتورهاي را تشكيل بودند.يافته‌ها: نتايج نشان داد خصوصيات مورفوفيزيولوژيك سورگوم همچون شاخص سطح برگ، طول خوشه، تعداد دانه در خوشه، وزن هزار دانه، عملكرد دانه، عملكرد بيولوژيك و شاخص برداشت با افزايش شدت تنش خشكي كاهش معني‌دار يافت. بيشترين عملكرد دانه از شرايط نرمال آبياري حاصل شد و در شرايط تنش خشكي شديد اين صفت به‌طور معني‌داري كاهش يافت. مقايسه ميانگين اثر ساده عامل‌ها نشان داد كاربرد مايكوريزا بيشترين عملكرد دانه را توليد نمود و در ميان ارقام، رقم سپيده برترين بود و رقم پيام كمترين عملكرد دانه را داشت. روند تغييرات عملكرد دانه و ميزان پرولين برگ با افزايش شدت تنش خشكي از يك رابطه خطي معني‌دار و به ترتيب منفي و مثبت پيروي نمود. نتيجه‌گيري: در مجموع رقم سپيده با كاربرد مايكوريزا در رژيم آبياري پس 120 ميلي‌متر تبخير بدون تفاوت معني‌دار ضمن توليد بيشترين عملكرد دانه مطلوب موجب صرفه جوئي در آب آبياري گرديد كه براي منطقه قابل توصيه است.