بررسي كاربرد و چگونگي اجراي مورّب‌‌نويسي در نسخ خطي سدۀ هفتم و هشتم هجري (براساس نسخ خطي كتابخانه و موزه ملي ملك)

مطالعه بر روي نسخ خطي نشان مي‌دهد، يكي از تمهيدات مهم كاتبان در سير كتابت متون، مورّب‌نويسي بوده است. مورّب‌نويسي در نسخ خطي كاربردهاي زيادي داشته و امكانات متنوعي براي كاتبان فراهم مي‌كرده است. ضمن اين كه كاتبان به وفور از آن استفاده كرده‌اند. گاهي نيز نقش تزئيني در صفحه‌آرايي به خود گرفته است. با وجود چنين اهميتي كاربردهاي مورّب‌نويسي و چگونگي استفاده از آن، كمتر مورد توجه قرار گرفته است. هدف اين مقاله بررسي كاربرد و چگونگي اجراي مورّب نويسي در سدۀ هفتم و هشتم هجري در نسخ خطي كتابخانه و موزه ملي ملك است. سوال هاي اين پژوهش در راستاي تحليل موضوع عبارت اند از اينكه؛ 1- مزيت‌هاي مورّب‌نويسي براي كاتبان چه بوده است؟ 2- از مورّب‌نويسي در چه مواردي و به چه ميزان استفاده شده است؟ 3- چه ساختار فرمي براي مورّب‌نويسي مي‌توان در نظر گرفت؟ روش تحقيق در اين پژوهش توصيفي-تحليلي است و شيوۀ جمع‌آوري اطلاعات به صورت كتابخانه‌اي-اسنادي انجام گرفته است. به اين منظور، تمامي 1618 برگ نسخة خطي سده هاي هفتم و هشتم هجري منتشر شده در سايت كتابخانه و موزه ملي ملك كه عمدتاً شامل كتب علمي و ادبي، مخصوصاً كتابت اشعار است مورد مطالعه قرار گرفت و از اين ميان 41 برگ انتخاب شد. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد، براي كاتبان اين دوره، جنبة كاربردي مورّب‌نويسي نسبت به زيبايي و تزئينات صفحه اولويت بيشتري داشته است. كاربرد مورّب‌نويسي در دو بخش اصليِ تكميل و اصلاح متن و ايجاد تمايز بوده است. گاهي نيز بي‌دليل يا به اشتباه، مورّب‌نويسي رخ داده است. مورّب‌نويسي در شرح واژگان دشوار، اصلاح جاافتادگي‌ و يا جبران كمبود فضاي كتابت به منظور اصلاح و تكميل متن كاربرد داشته و در ايجاد تمايز براي شماره‌گذاري صفحه و هماهنگي شكل‌ها با متن نيز استفاده شده است. مورّب‌سازي متن در راقمه و انجامۀ نُسخ، راهكاري ديگر براي ايجاد تمايز بوده است. استفاده از مورّب‌نويسي، بسته به كاربرد آن از يك كلمه تا يك صفحه را شامل مي‌شود و غالباً در حواشي و گاهي نيز در خلال متن نوشته شده است. ساختار مورّب‌نويسي‌ نيز با بررسي طول سطرها و زاوية آن‌ها نسبت به هم به دست مي‌آيد.