ارزيابي ريسك تهاجمي گونه‌هاي ماهيان غيربومي با استفاده از مدل AS-ISK در رودخانه‌هاي حوضه جنوبي درياي خزر

سابقه و هدف: گونه‌هاي غيربومي يكي از تهديدهاي مهم براي تنوع زيستي محسوب مي‌شوند. برخي از گونه‌هاي ماهيان غيربومي اثرات سوء زيست محيطي داشته و به عنوان ماهيان مهاجم شناخته مي‌شوند. رودخانه‏ هاي حوضه جنوبي درياي خزر كه مأمن و زيستگاه طيف وسيعي از ماهيان بومي و تجاري هستند. مدل‌هاي ارزيابي ريسك تهاجمي گونه‌هاي ماهيان غيربومي براي شناسايي گونه‌هاي غيربومي با توان بالاي تهاجمي و به عنوان ابزاري براي كمك تصميم‌گيران و سياست‌گذاران استفاده مي‌شود. هدف اين تحقيق واسنجي و بررسي كارآمدي مدل  (AS-ISK) Aquatic Species Invasiveness Screening Kitدر ارزيابي خطر ريسك گونه‌هاي ماهيان غيربومي رودخانه‌هاي حوضه جنوبي درياي خزر است.مواد و روش‌ها: از ابزار ارزيابي ريسك تهاجمي آبزيان (AS-ISK) براي ارزيابي گونه‌هاي ماهيان غيربومي كه ممكن است توان بالاي مهاجم شدن در رودخانه‌هاي حوضه جنوبي درياي خزر را داشته باشند استفاده شده است. 15 گونه از ماهيان غيربومي موجود در منطقه ارزيابي ريسك ارزيابي شدند كه 14 گونه آن موجود و يك گونه آن به عنوان گونه افق در منطقه ارزيابي ريسك بودند . با استفاده از روش‌هاي آماري اعداد ريسك حاصل از ارزيابي ريسك توسط هر ارزياب با هم مقايسه شدند. حد آستانه مدل با روش آناليز منحني راك تعيين شد. همچنين براي تطابق اقليمي منطقه ارزيابي ريسك و گستره بومي ماهيان غيربومي از سيستم طبقه بندي اقليمي Köppen-Geiger استفاده شده است.نتايج و بحث: ارزيابي ريسك گونه‌هاي ماهيان غيربومي در منطقه ارزيابي منجر به شناسايي 73% گونه‌ها به عنوان ماهيان با توان بالاي تهاجمي شد. بيشترين عدد ريسك در مدل AS-ISK براي گونه‌هايCarassius auratus  و Carassius gibelio و كمترين براي Anguilla anguilla به دست آمد. تفاوت معني‌داري از نظر آماري بين متوسط عدد ريسك دو ارزياب وجود نداشت. حدآستانه براي AS-ISK و ارزيابي ريسك اصلي مدل (BRA) به ترتيب 5/9 و 5/11 به دست آمد. سطح زير نمودار منحني راك براي مدل AS-ISK %100 بود كه از نظر آماري، بيانگر كارآمدي مدل در ارزيابي ريسك گونه‌هاي ماهيان غيربومي در منطقه ارزيابي ريسك بوده است. 11 گونه از 15گونه ماهي غيربومي به عنوان گونه‌هاي با توان بالاي تهاجمي (مهاجم) و بقيه به عنوان گونه غيرمهاجم در رودخانه‌هاي حوضه جنوبي درياي خزر شناسايي شدند. فاكتور اطمينان براي ارزيابي‌هاي گونه‌ها از 64% تا 73% متفاوت بود. تمام گونه‌هاي اولويت‌بندي مديريتي شدند و در سه فهرست سياه، خاكستري و سفيد قرار گرفتند.نتيجه‌گيري: مدل  AS-ISKبراي شناسايي گونه‌هاي ماهيان غيربومي كه ممكن است در رودخانه‌هاي حوضه جنوبي درياي خزر مهاجم شده يا شوند كارآمد بوده و مي‌توان از اين مدل براي اولويت‌بندي مديريتي آن­ها بر اساس ميزان ريسك و به عنوان ابزاري علمي در حمايت از مديران حفاظت، تصميم‌گيران و سياست‌گذاران طرح‌هاي توسعه آبزي‌پروري در منطقه ارزيابي ريسك استفاده نمود.