تعليقي‌زاده محمد صبحي چلبي و تسخير تبريز (993ق/ 1585م)

اوز دمير زاده عثمان پاشا، وزير اعظم چركسي الاصل و فرماندۀ كل عساكر عثماني در سال 993ق به دستور سلطان مراد سوم عثماني با سپاهي انبوه به تبريز حمله كرد. او به دليل بي كفايتي و نقصان جسمي شاه صفوي و تفرقه و تشتت سران طوايف قزلباش و برتري كامل قواي عثماني بر سپاه صفوي، توانست به وجهي نسبتاً آسان بر تبريز مسلط شود. بدين ترتيب تبريز، مهم ترين شهر ايران آن روز براي مدتي قريب به دو دهه تحت تسلط عثماني ها قرار گرفت. واقعۀ شكست صفويان و تسخير تبريز در منابع متعدد عثماني باافتخار درج گرديده و در آثار بسياري از مورخان آن ديار، چه متقدمين و چه متأخرين، انعكاس يافته است. ازجملۀ اين آثار يكي هم مرادنامه يا تبريزيه از تعليقي زاده محمد صبحي است. نويسندۀ اين اثر خود در حمله به تبريز حضور داشته و برخي وقايع اين لشكركشي را ثبت كرده است. اين مقاله از طريق بررسي آنچه در اين اثر آمده، به پژوهش در احوال مردم تبريز به عنوان شهري سقوط كرده كه مورد غارت و كشتار واقع شده، پرداخته است. رويدادهاي نوشته شده در تبريزيه بخشي از تاريخ اجتماعي ناگفتۀ مردم تبريز در مقطع زماني فوق است. اين تحقيق مبتني بر شيوۀ توصيفي ـ تحليلي است و به روش كتابخانه اي با تكيه بر منابع  صفوي ـ عثماني و نيز برخي آثار جديد فراهم آمده كه نتيجۀ آن روشن شدن برخي از زواياي مكتوم اعمال عثماني ها در تبريز بعد از تسخير آن و نيز شناخت دقيق تر فضاي شهري تبريز و اخلاق و آداب ساكنان آن است.