بررسي‌ «منِ» عاطفي در مرثيه هاي فارسي (با تكيه بر شاعران سده هاي چهارم تا هشتم)

زمينه و هدف: در تاريخ ادبيات فارسي هريك از شاعران براساس انديشه و نگرش خاص خود، به مرثيه سرايي پرداخته و عواطف خود را در مراثي بازتاب داده اند. عنصر عاطفه در مرثيه حضوري پررنگ دارد و در ادبيات برابر با «منِ عاطفي» است و ازآنجاكه مرثيه بيانگر احساسات و عواطف انساني است، عرصۀ مناسبي براي بازنمايي «منِ عاطفي» ايجاد ميكند. با بررسي‌ منِ عاطفي در مرثيه هاي شاعران ميتوان علاوه بر آشكار كردن اوضاع روحي و رواني آنها، به دلايل گرايش آنها به مرثيه و همچنين فضاي اجتماعي پي برد. روش مطالعه: در مقاله حاضر به شيوۀ تحليل كيفي و براساس منابع كتابخانه اي، پس از تبيين و تعريف «من عاطفي» و انواع آن از ديدگاه روان‌شناسي و ادبي، مهمترين مرثيه هاي مندرج در اشعار شاعران فارسي از عصر رودكي تا حافظ از نظر نوع‌ منِ عاطفي بازتاب يافته در مرثيه هاي آنها مورد بررسي قرار گرفته است. يافته ها: بيشترين بسامد‌ منِ عاطفي محدود و فردي در مرثيه هاي درباري است؛ منِ اجتماعي در مرثيه هاي اجتماعي و مذهبي، و منِ متعالي در مرثيه هاي فلسفي داراي بيشترين بسامد است؛ در مرثيه هاي خانوادگي و شخصي منِ فردي و متعالي بيشترين بازتاب را دارد. نتيجه گيري: كنش عاطفي و همدلي زبان همواره براي شاعران بزرگ، اهميت داشته است؛ چراكه در اين نوع از كنش زباني، جهتگيري و تمايل پيام بسوي «من» است. ازآنجاكه نوع ادبي مرثيه حاصل عدم انطباق ذهن شاعر با واقعيت تلخ و خصمانۀ بيروني است، در شعر شاعران برجسته، تجلي «منِ» اجتماعي و متعالي بيشتر است؛ تحول و رشديافتگي «منِ عاطفي» در اشعار اين شاعران از تسلط آنها بر خويشتن و توجه بيشتر به عالم ملكوت و گذر از عالم خاكي خبر ميدهد.