تحليلي بر الگوي «خيابان مزار» در شهرسازي دوره تيموري بر اساس مدارك نوشتاري و باستان‌شناسي مجموعه هاي هرات، سمرقند و شهر سبز

خيابان-مزار الگويي از مجموعه‌سازي در دوره تيموري است، با فرمي مبتني بر استقرار ابنيه مقابر، مزارات و بناهاي مذهبي، در امتداد يك گذر حومه‌اي و يا يك شريان شهري. مستندات باستان‌شناسي و تاريخي وجود پنج نمونه از مجموعه‌هاي خيابان-مزاري در عهد تيموري را گزارش داده‌اند كه از ميان آنها سه مجموعه، شاه‌زنده در سمرقند، دارالسياده در شهر سبز و خيابان در هرات را مي‌توان از شاخص‌ترين نمونه‌هاي اين نوع از مجموعه‌سازي عنوان داشت. خيابان-مزار هرات را نيز به دليل دارا بودن قدمتي بيشتر و همچنين استقرار بناهايي پرشمارتر نسبت به دو نمونه ديگر، مي‌توان به عنوان نمونه شاخص اين فرم معرفي نمود. در اين مقاله ضمن بررسي تحولات ساخت‌وساز در طول محور خيابان هرات در طي دوره‌هاي آل كرت و تيموري، روند تحولات در اين محور تبيين مي گردد. سپس شاخصه هاي خيابان-مزار هرات در پايان عهد تيموري به منظور دستيابي به ويژگي‌هاي كلي مجموعه‌هاي خيابان-مزاري در اين دوره، با دو خيابان-مزار دارالسياده و شاه‌زنده مقايسه مي شود. اطلاعات اين مقاله با روش هاي كتابخانه اي، مشاهده بصري و تحليل يافته هاي حاصله، گردآوري شده و پژوهش با روش تحليلي-تاريخي صورت گرفته است. نتايج اين پژوهش نشان مي دهد كه فرم خيابان-مزار در مجموعه‌سازي دوره تيموري مشتمل بوده است بر استقرار منظم ابنيه مقابر در دو سوي معبري كه به بنايي مهم در انتهاي مسير منتهي مي‌شده است. در اين ميان خيابان-مزار هرات با قدمتي بيشتر نسبت به ساير نمونه‌هاي هم دوره‌اش در نقطه‌اي محوري‌ از حومه شهر هرات قرار داشته و در راستاي آن به غير از بناي مقابر، ساير ابنيه مذهبي و خدماتي نيز مستقر بوده‌اند.