عينيت صفات يا نيابت از ديدگاه ابن‌ابي‌الحديد معتزلي

يكي از مباحث اساسي در باب خداشناسي، مسئله كيفيت ارتباط ميان ذات و صفات الهي است. دراين باره ديدگاه هاي مختلفي از سوي متكلمان و فلاسفه مسلمان مطرح شده است. مهم ترين اين نظريات را مي‌توان نفي صفات از ذات، عينيت ذات و... دانست. عده اي از معتزله مانندابن ابي الحديد، ابوالهذيل و عبدالجبار كه از سرشناسان معتزله اند، قائل به عينيت هستند و نيابت را قبول ندارند. در ميان فلاسفه شيعه، برخي مانند ملاصدرا، حاجي سبزواري، طباطبائي و مطهري نظريۀ نيابت را به معتزله نسبت داده اند، درحالي كه در اين باره شيخ مفيد و خواجه نصير، عينيت را به اماميه و معتزله نسبت داده اند. جوادي آملي در نسبت دادن نيابت به معتزله ترديد كرده و آن را قبول ندارد. اين جستار به روش توصيفي-تحليلي پس از بيان ديدگاه هاي يادشده، دلايل ابن ابي الحديد در دفاع از عينيت صفات با ذات و عدم صحت انتساب قول نيابت به طور مطلق به معتزله را مورد واكاوي قرار داده است.