مطالعۀ چگونگي ساختار معماري و كاربري كاروانسراهاي جوخواه طبس

شرايط استراتژيكي سرزمين ايران و به‌دنبال آن وجود فرصت‌هاي اقتصادي- تجاري، در گذشته موجب شكل‌گيري و سازماندهي راه‌ها به‌صورت يك شبكۀ ارتباطي منظم و يكپارچه شده‌ بود. تعدد رباط‌ها و كاروانسراها به‌عنوان بناهاي ميان‌راهي در بستر جغرافيا و فرآيند تاريخي سرزمين ايران، بيانگر اين مهم بوده است. گسترۀ شرق ايران به‌عنوان گذرگاه تجاري در دوران اسلامي دربردارندۀ آثار معماري فراواني در زمينۀ راه و بناهاي ميان‌راهي است. با توجه به بررسي باستان‌شناسي صورت‌گرفته در روستاي جوخواه، مركز بخش منتظريه از توابع شهرستان طبس به سال 1395ه‍.ش. دو بناي كارواني مورد پژوهش اين نوشتار قرار گرفت. در اين پژوهش سعي‌شده با مطالعات تطبيقي به چگونگي ساختار معماري و كاركرد آن‌ها پرداخته شود. بر اين‌‌اساس پرسش‌هاي قابل طرح عبارتنداز: 1- تاريخ‌گذاري و فرآيند الگوپذيري ساختار معماري كاروانسراهاي جوخواه چگونه بوده است؟ 2- عملكرد اين دو بنا در ارتباط با ديگر عناصر روستايي چگونه قابل ارزيابي است؟ پژوهش حاضر براساس هدف از نوع تحقيقات بنيادي و براساس ماهيت و روش از نوع تحقيقات تاريخي است. گردآوري داده‌هاي موردنياز آن نيز براساس مطالعات ميداني و استناد به منابع و متون كتابخانه‌اي انجام‌شده است. برآيند مطالعات صورت‌گرفته نشان مي‌دهد، از نظر تاريخ‌گذاري مي‌توان دو بازۀ زماني قرون مياني براي رباط قديمي جوخواه و دورۀ قاجار را براي كاروانسراي جديد اين روستا درنظر گرفت. با توجه به ساختار معماري و كاربري آن‌ها و هم‌چنين تغييراتي كه در مكان‌يابي هر دو بنا صورت‌پذيرفته، مي‌توان رباط قديم را بنايي برون‌شهري و كاروانسراي جوخواه را مي‌توان به‌عنوان يك بناي درون شهري معرفي كرد.