بررسي اثر تغيير اقليم در روند سلامت حوزه آبخيز از طريق چهارچوب فشار-وضعيت-پاسخ مطالعه موردي: حوزه آبخيز رادكان، استان خراسان رضوي

حوزه‌هاي آبخيز سيستم‌هاي اجتماعي-بوم‌شناختي هستند كه به‌طور قابل ‌توجهي مي‌توانند تحت ‌تاثير تغيير اقليم قرار ‌گيرند. از آن‌جايي كه اين تغييرات از جمله تغيير در ميزان و الگوهاي بارش و افزايش دما، مي‌تواند سبب افزايش آسيب‌پذيري حوزه‌هاي آبخيز شود، لذا شناخت اثرات تغيير اقليم بر فرآيندهاي هيدرولوژيكي و ساير جنبه‌هاي مختلف در سطح حوزه آبخيز، مي‌تواند سبب ايجاد رويكردهايي جهت كاهش اين اثرات و يا سازگاري با آن‌ها شود. از اين‌رو، پژوهش حاضر با هدف ارزيابي تاثيرات تغيير اقليم بر سلامت آبخيز رادكان در استان خراسان رضوي، انجام شده است. در اين مطالعه، ابتدا سلامت آبخيز از طريق چهارچوب فشار-وضعيت-پاسخ (PSR) براي دوره تاريخي 2014-1990 تعيين شد. بدين منظور 16 معيار طبيعي و انساني انتخاب و در قالب سه شاخص فشار، وضعيت و پاسخ طبقه‌بندي شدند. پس از محاسبه معيارها براي 14 زيرحوضه مورد مطالعه، استانداردسازي معيارها انجام و سپس از طريق فرآيند تحليل سلسله مراتبي (AHP) تعيين وزن شدند. در نهايت سلامت آبخيز مورد مطالعه از طريق چهارچوب PSR براي 14 زيرحوضه تعيين و در پنج كلاس سالم، نسبتا‌ سالم، متوسط، نسبتا ‌ناسالم و ناسالم طبقه‌بندي شد. سپس به‌منظور بررسي تاثيرات تغيير اقليم بر سلامت آبخيز ، از داده‌هاي مدل اقليمي MPI-ESM1.2-HR تحت دو سناريو SSP2-4.5 و SSP5-8.5، براي سه دوره زماني آينده 2050-2026، 2075-2051 و 2100-2076 استفاده شد. نتايج نشان داد در دوره تاريخي غير از يك زيرحوضه كه در طبقه سالم و دو زيرحوضه كه در طبقه نسبتا‌ ناسالم قرار داشتند، مابقي زيرحوضه‌ها از نظر سلامت در طبقه متوسط بودند. مقايسه شاخص سلامت در دوره‌هاي زماني آينده با دوره تاريخي، نشان‌دهنده كاهش سلامت در هر دو سناريو بود كه ميانگين اين كاهش به‌ترتيب در دوره‌هاي زماني 2050-2026، 2075-2051 و 2100-2076 تحت سناريو SSP2-4.5 برابر با 8.84 ، 8.49 و 11.11 درصد و در سناريو SSP5-8.5 به‌ترتيب برابر با 7.33، 13.04 و 9.85 درصد است.