تحليلي بر رابطه قانون و اخلاق از منظر هارت و دوركين

نوشتار حاضر با هدف بررسي رابطهٔ قانون و اخلاق در انديشهٔ هارت و دوركين نگارش يافت. نتايج تحقيق حاكي از اين  بود  كه از نظر هارت قانون و اخلاق به دو صورت مي‌توانند رابطه داشته باشند. يكي به صورت عرضي كه شامل پذيرش اصول اخلاقي در قاعدهٔ رسميت‌بخش و رعايت محتواي حداقلي قوانين از منظر اخلاقي بود؛ لذا قانون و اخلاق از نظر محتوايي رابطهٔ ذاتي ندارند، بلكه مي‌تواند در دو شكل مذكور رابطه داشته باشد. ديگري رابطهٔ ذاتي كه همان رعايت عدالت صوري قانون بود كه به معناي برخورد مشابه با موارد مشابه بود. چنين نگرشي چون تنها جنبهٔ شكلي دارد با اصول پوزيتيويسم ناسازگاري ندارد. از سوي ديگر از نظر دوركين  قاضي در پرونده‌هاي دشوار ناگزير است از طريق اصول و ارزش‌ها كه مبنا و ساحت بنيادي نظام حقوقي هستند، موضوع را حل ‌كند. در چنين مواردي قاضي با توسل به اصول و ارزش اخلاقي متناسب، پرونده را بررسي و رأي نهايي صادر مي‌كند. ضمن اينكه در پرونده‌هاي دشوار نقش قاضي تنها تطبيق قوانين نيست؛ بلكه وظيفهٔ او تفسير قوانين است. قاضي بايد تلاش كند اصول و ارزش‌ها را به گونه‌اي فهم و ادراك كند كه انسجام و تماميت نظام حقوقي يعني هماهنگي قواعد و قوانين به عنوان رو بنا و اصول و ارزش‌ها به‌عنوان زيربنا رعايت شده باشد. بر اين اساس، هم هارت و هم دوركين به نقش اخلاق در قانون اذعان داشتند؛ با اين حال  ميان آن دو در چگونگي تحليل و نگرش به اين موضوع تفاوت وجود دارد.