گونه هاي نوآوري لاهوتي در طرز قافيه بندي شعر

ابوالقاسم لاهوتي در ادبيات معاصر ايران يكي از شاعران نوآور معرفي شده، اما تاكنون چگونگي نوآوري­ هاي او بررسي نشده است. او يكي از شيوه ­هاي برجستۀ نوآوري در شعر را در قافيه ­بندي تازه يافته و از سه الگوي قافيۀ جديد بهره برده است. در قافيه­ بندي نوع اول كه برخي پژوهشگران آن را چليپايي ناميده‌اند، مصرع اول هر بند با مصرع سوم هم­ قافيه مي ­شود و مصرع دوم با مصرع چهارم. لاهوتي در شعرهاي «به شاللائي فيورست»، «سراي تمدن»، «يانكاكوپالا»، «دوست وطن­ دوست»، «يتيمان جنگ جهانگير»، «به مبارزان توده»، «ايران»، «دو دريا» و «دختر آفتاب» از قافيه­ چيني نوع اول بهره برده است. در قافيه­ چيني نوع دوم (قافيۀ مارپيچ/حلزوني)، مصرع اول هر بند با مصرع چهارم هم ­قافيه مي­ شود و مصرع دوم با مصرع سوم كه لاهوتي در شعر «مرحمت حكمران» از اين قالب استفاده كرده است. در سومين نوع (قافيۀ زنجيري)، هر بند داراي سه مصرع است و چينش قافيه بدين­ گونه اسـت كـه در همۀ بنـدها مصـرع­هـاي اول و سـوم هم ­قافيه ­اند و مصرع دوم در هر بند با مصرع­هاي اول و سوم بند بعدي هم ­قافيه شده و در واقع تمامي قافيه ­هاي شعر همچون حلقه ­هاي زنجير به هم متصل مي­شوند. شعر «پليد» در ديوان لاهوتي نمونۀ اين قافيه‌چيني است؛ اما لاهوتي همواره يكدستي اين سه نوع قافيه­ بندي را رعايت نكرده است و گاه در يك شعر قافيه­­ هاي نوع اول و دوم را تركيب كرده و گاهي به­ مانند سانِت­هاي شعر غربي بيت آخر اشعار را با قافيۀ مثنوي سروده است؛ البته اين الگوهاي قافيه‌بندي منشأ غربي دارد. برخي اين كار لاهوتي را متأثر از شعر تركيه قلمداد كرده ­اند و برخي اين تأثير و تأثر را حاصل سرمشق‌هايي از شاعران ديگر (كه با زبان و ادبيات تركيه و فرانسه آشنا بوده ­اند) دانسته ­اند. لاهوتي در پانزده­ سرودۀ خويش از قافيه­ چيني تركيبي نوع اول و دوم و سوم استفاده كرده است. برخي معتقدند اين طرز قافيه‌چيني نوعي زمينه ­سازي براي پديدآمدن شعر نيمايي است.