ديرينه زيستي و قبض و بسط جوامع باستان بر اساس زمين اسطوره‌شناسي (مورد مطالعه: ايران باستان)

هدف: هدف اين پژوهش تحليل زمين‌اسطوره‌هاي كهن ايرانيان به منظور به چالش كشيدن مطالعات گسترده مختلف قبلي در حوزه‌هاي باستان‌شناسي، تاريخي، فرهنگي و اجتماعي در مورد ايران باستان از يك سو و گشايش چارچوب‌هاي نظري ديگر براي مطالعات حوزه‌هاي مختلف مذكور از ديگر سو جهت آشكار ساختن وضعيت ديرينه‌زيستي و همچنين تحليل ايران باستان از نظر محل جغرافيايي، زمان شكل‌گيري، فرهنگ ديرينه و جابه‌جايي استقرارگاهي آنان است. روش و داده: مبناي مطالعه، نمادشناسي و تحليل نمادهاي مطرح در روايت‌هاي اسطوره‌اي يا آنچه به شكل نثر و نظم در كتب ديني، آئيني و يا متون كهن برجاي مانده و انطباق آن با يافته‌هاي ديرينه جغرافيايي عصر حاضر بوده است. يافته‌ها: بر پايه زمين‌اسطوره‌هاي رايج ايراني، زمان شكل‌گيري جوامع ايراني دست‌كم به كواترنر پاياني و پس از افزايش دما در حدود ۱۹۰۰۰ سال پيش برمي‌گردد كه در ايران مركزي، شرق و جنوب شرق كنوني ساكن و توسعه پيدا كرده‌اند. نتيجه گيري: سرماي يانگر درياس در حدود ۱۳۰۰۰ سال پيش آن‌ها را به سكونتگاه‌هاي زيرزميني كشانده است. شرايطي كه سبب شكل‌گيري ميترائيسم و بعدتر ستايش آتش شده است. خشكي اوليه هولوسن نيز سبب انقباض جوامع ايراني و خشكي حدود ۴۰۰۰ سال پيش با شدت بيشتر، آن‌ها را پراكنده و مجبور به كوچ به عرض‌هاي جغرافيايي بالاتر از جمله آسياي ميانه و سرزمين‌هاي دوردست‌تر در جست‌وجوي آب نموده است. همين دوران، ايرانيان را به پرستش ايزدبانوي آب، آناهيتا يا تيشتر، سوق داده كه همواره در حال مبارزه با اپوشه و اژي‌دهاك، اهريمنان خشكي، بوده است. شكل‌گيري اين دو ايزد، حاكي از تغييرات شديد آب و هوايي و خشك ‌شدن كره زمين در زماني بوده است كه جوامع متمدن ايراني شكل ­گرفته و توسعه زياد پيدا كرده بودند. بر اساس روايت ها احتمالاً قبل از يانگر­ درياس و در هولوسن مياني، جوامع ايران باستان شرايط بهينه زيستي را تجربه كرده­ و دامنه هاي جنوبي البرز، احتمالاً سواحل درياچه هاي ايران مركزي ناحيه ثقل جوامع ايران باستان بوده است. نوآوري: اين مقاله چارچوب جديدي در حوزه علوم زمين فرهنگي مي گشايد و به بيان يك نظريه جديد در ارتباط با جوامع باستاني ايران مبتني بر اسطوره هاي مرتبط با زمين، به‌ويژه آن‌هايي كه در آثار كتب و متون اوليه بر جاي مانده آمده است، مي پردازد.