ارزيابي و پهنه‌بندي پتانسيل فرسايش خاك با استفاده از شاخص‌هاي ژئومورفومتري و رويكرد فازي در حوضه خياوچاي مشگين‌شهر

هدف: فرسايش به‌عنوان يكي از مهم‌ترين فرايندهاي ژئومورفولوژيك، به دليل خسارات قابل توجه مخصوصاً تخريب اراضي، كاهش حاصل‌خيزي و اثرات محيط زيستي بر اكوسيستم‌هاي آبي به‌عنوان يك مخاطره محيطي نيز مطرح است. در پژوهش حاضر پتانسيل فرسايش خاك در حوزه خياوچاي مشگين‌شهر با استفاده از شاخص‌هاي ژئومورفومتري و رويكرد فازي پهنه‌بندي شده است.روش و داده: متغيرهاي مورد استفاده در ارزيابي وضعيت فرسايش شامل شيب، جهت، انحناي سطح، طول دامنه، ضريب ناهمواري ملتون، توان آبراهه، تراكم زهكشي، شاخص رطوبت توپوگرافي، فاصله از آبراهه، پوشش گياهي، بارش و سازندهاي زمين‌شناسي بوده است. پس از تهيه لايه‌هاي اطلاعاتي، با توجه به نقش و ميزان اثرگذاري در فرسايش با استفاده از توابع مختلف فازي‌ساز همسان شدند. در ادامه تركيب و روي‌هم‌گذاري شاخص‌ها با عملگر گاماي فازي در بستر GIS انجام شده است.يافته‌ها: نتايج نشان داد كه حدود ۸/۴ درصد مساحت منطقه مورد مطالعه در كلاس با پتانسيل فرسايشي بسيار زياد و حدود ۱۸/۷ درصد آن در كلاس با پتانسيل فرسايش زياد واقع شده‌اند كه در قست‌هاي مياني حوضه توزيع شده‌اند. دلايل شرايط مساعد فرسايش‌پذيري اين پهنه‌ها را مي‌توان با وجود سازندهاي زمين‌شناسي فرسايش‌پذير، شيب زياد، تراكم زهكشي بالا توجيه نمود. علاوه بر اين، غالبيت جهت‌هاي شيب جنوبي و غربي، طول بيش‌تر دامنه‌ها و ضعف پوشش گياهي از ديگر عوامل مؤثر بر پتانسيل بالاي فرسايش در مناطقي با فرسايش بالا است. نتيجه‌گيري: شاخص‌هاي مورد استفاده در اين پژوهش، منعكس‌كننده وضعيت ژئومورفولوژيكي و هيدرولوژيكي منطقه مورد مطالعه است. تهيه نقشه‌هاي پتانسيل فرسايش گامي اساسي در راستاي مديريت و كاهش اثرات فرسايش محسوب مي‌شود. نقشه فرسايش تهيه شده مي‌تواند مبناي اولويت‌بندي مناطق از نظر اقدامات مديريتي باشد.نوآوري، كاربرد نتايج: در اين تحقيق از تركيبي از شاخص‌هاي ژئومورفومتريك و رويكرد فازي براي ارزيابي دقيق پتانسيل فرسايش خاك استفاده شده است. كاربرد عملي يافته‌هاي مطالعه حاضر در راستاي اولويت‌بندي مؤثر مناطق براي اجراي اقدامات كاهش فرسايش و حفاظت خاك در مديريت اراضي است.