مدلسازي نمودار حلقه علّي چرخه مديريت پسماند و ارائه راهكار جهت ساماندهي وضع موجود (مطالعه موردي شهر كرمان)

سابقه و هدف:  ساماندهي افرادي كه به طرز غيراصولي فعاليت‌هاي تفكيك و جمع‌آوري پسماندهاي باارزش قابل بازيافت در سطح شهر را انجام مي‌دهند، همواره يكي از چالش‌هاي اساسي در شهرداري‌ها بوده است. تا به‌ حال تلاش‌هاي مختلفي براي ساماندهي اين افراد در ايران انجام‌شده است، اما همگي با شكست مواجه شده‌اند. تقريباً همه شهرداري‌ها حضور اين افراد را به‌عنوان بخش غيررسمي در مديريت پسماند شهري پذيرفته‌اند. هدف اين مطالعه ايجاد يك ساختار جديد مالي در قالب مجوز فعاليت، جريان غيررسمي جمع‌آوري‌كنندگان پسماند را در سه سناريو توسط نمودار حلقه علّي چرخه مديريت پسماند در نرم‌افزار Vensim بررسي مي‌كند. مدل حلقه علّي به‌دست‌آمده در اين پژوهش درك جديد و كاملي درباره ذي‌نفعان، متغيرهاي مؤثر در همكاري و رقابت بين بازيگران رسمي و غيررسمي در چرخه مديريت پسماند شهر كرمان را به ارمغان مي‌آورد. مواد و روش‌ها: به‌منظور شبيه‌سازي عملكرد سناريوهاي مختلف قيمت‌گذاري مجوزهاي مالي از مفاهيم شبيه‌سازي تفكر سيستمي، برنامه‌ريزي پويا و مدل CLD1 در نرم‌افزار Vensim استفاده‌شده است. نمودار حلقه علّي چرخه مديريت پسماند بر اساس داده‌هاي آماري ميداني تحليل و بررسي‌شده است. شناسايي و گردآوري اطلاعات از بازيگران غيررسمي به دليل طبيعت غيرشفاف و گاه قانون‌گريزانه فعاليت‌هاي آن‌ها با چالش‌هايي روبرو بوده است. براي جمع‌آوري اطلاعات مربوط به اين بازيگران، از روش‌هاي ميداني شامل مصاحبه‌هاي نيمه‌ساختار يافته با نمونه‌هايي از اين فعالان و همچنين نظرخواهي از كارشناسان و مسئولين شهري استفاده‌شده است. وضعيت فعلي چرخه رسمي و غيررسمي مديريت پسماند بر اساس شرايط و زيرساخت‌هاي شهر كرمان و براي سه سناريوي وضعيت موجود،‌ قيمت پايه مجوز 500 هزار و يك‌ميليون تومان بررسي و مقايسه شده است. در ابتدا مدل CLD چرخه پسماند در شهر كرمان با استفاده از شرايط محلي، زيرساخت‌هاي شهرداري كرمان و رفتار بازيگران در جمع‌آوري پسماندهاي بازيافتي ترسيم و مورد تحليل قرار گرفت. مدل ترسيمي در نرم‌افزار Vensim و بر اساس اطلاعات ميداني جمع‌آوري‌شده و آمارهاي سال 1400 الي 1401 توسعه داده شد. سناريوي جديد با محوريت استفاده از مجوزهاي مالي براي ساماندهي جمع‌آوري‌كنندگان غيررسمي پسماندهاي بازيافتي و تفكيك از مبدأ تعريف و فرضيات مدل بر اساس آن تعريف شد. سه سناريوي وضعيت موجود،‌ قيمت پايه مجوز 500 هزار و يك‌ميليون تومان بررسي و با يكديگر مقايسه شدند. نتايج و بحث: طبق نتايج، در سناريوي دو، سهم شهرداري از بازار بازيافت حدوداً 204 درصد افزايش داشته است و ميزان سود شهرداري با احتساب مبلغ صدور مجوز همراه با تخفيف 232 درصد افزايش داشته است. در سناريوي سه، سهم شهرداري از بازار بازيافت در مقايسه با وضع موجود حدوداً 400 درصد افزايش و در مقايسه با سناريوي دوم 64 درصد افزايش و ميزان سود شهرداري در مقايسه با وضع موجود 507 درصد افزايش داشته است. نتايج حاكي از آن است كه به‌كارگيري مجوزهاي مالي نه‌تنها موجب افزايش سود شهرداري شده بلكه مديريت پسماند شهري را نيز بهبود بخشيده است.نتيجه‌گيري: مجوزهاي مالي در حوزه مديريت پسماند شهرداري‌ها تاكنون به ساده‌ترين حالت خود مورداستفاده قرارگرفته‌اند كه عمدتاً ناكارآمد بوده‌اند. استفاده از سيستم‌هاي هوشمند مالي و صدور مجوز بر اساس شرايط ميداني، ديناميك رفتار بازيگران و سياست‌گذاري‌هاي هوشمندانه مي‌تواند راهكار مناسبي براي ساماندهي مديريت پسماند شهري و خصوصاً ناوگان غيررسمي جمع‌آوري پسماند باشد. اين پژوهش نشان داد كه پياده‌سازي مجوزهاي مالي هوشمند و بهره‌گيري از ابزارهاي تحليل سيستمي مي‌تواند به بهبود قابل‌توجهي در كارايي و اثربخشي مديريت پسماند شهري منجر شود.