توسعه مدل شبكه بيزين براي ريسك هاي محيطي موج شكن كاسپين بندر انزلي

سابقه و هدف: مديريت ريسك‌هاي محيط زيستي ناشي از تأسيسات دريايي نظير موج‌شكن‌هاي درياي خزر از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. اين تأسيسات در مناطقي حساس مانند درياي خزر، كه يك اكوسيستم منحصر به فرد و بسيار آسيب‌پذير دارد، مي‌تواند منجر به تخريب محيط زيست و به خطر افتادن منابع طبيعي و سلامت انساني شود. بنابراين، شناسايي و ارزيابي دقيق اين ريسك‌ها و ارائه راهكارهاي پيشگيرانه و كاهشي از اهميت بالايي برخوردار است. پژوهش حاضر با هدف مدل‌سازي و تحليل ريسك‌هاي زيست‌محيطي موج‌شكن كاسپين در بندر كاسپين انجام شده است. هدف اين پژوهش، يافتن راه‌هايي براي پيشگيري و كاهش خطرات محيط زيستي ناشي از اين سازه‌هاي دريايي و دستيابي به راهكارهاي محلي براي كنترل ريسك‌هاي مرتبط است.مواد و روش‌ها: در اين پژوهش از روش تحليل حالات شكست و اثرات آن (FMEA) براي ارزيابي ريسك‌هاي زيست‌محيطي استفاده شده است. اين تكنيك به محققان امكان مي‌دهد تا شدت خطر، احتمال وقوع و احتمال كشف هر ريسك را با دقت بيشتري بررسي و رتبه‌بندي كنند. براي تكميل داده‌هاي اين تحليل، از نظرات متخصصان و كارشناسان حوزه‌هاي مرتبط استفاده شده است. پس از جمع‌آوري و تحليل داده‌ها، نمره ريسك هر يك از عوامل شناسايي شده محاسبه شد و ريسك‌هاي بحراني تعيين گرديدند. بالاترين ضريب اولويت در ريسك‌هاي غير وابسته به انسان 384 و در ريسك‌هاي وابسته به انسان 126 بود. اين اولويت‌ها به همراه فراواني وقوع آن‌ها در نرم‌افزار Netica  و شبكه‌هاي بيزين براي مدل‌سازي دقيق‌تر ريسك‌هاي بحراني وارد شدند. استفاده از شبكه‌هاي بيزين به تحليل روابط متقابل بين ريسك‌ها و شناسايي وابستگي‌هاي پيچيده آن‌ها كمك كرد.نتايج و بحث: نتايج حاصل از تحليل‌ها نشان مي‌دهد كه در بين ريسك‌هاي وابسته به انسان، آسيب‌هاي پوستي با ارزش كمي 0/167 بالاترين خطر را تشكيل مي‌دهند. علاوه بر اين، آسيب‌هاي شنوايي به‌طور مستقيم با ارزش كمي 0/004 و آلودگي خاك با ارزش كمي 0/125 و آلودگي صوتي با ارزش كمي 0/004 به عنوان ريسك‌هاي غيرمستقيم بر سلامت انسان تأثير مي‌گذارند. اين نتايج نشان مي‌دهد كه آلودگي خاك و آلودگي صوتي بعنوان ريسك‌هاي غيرمستقيم اثرات بيشتري بر سلامت انسان دارند. در بخش ريسك‌هاي غير وابسته به انسان، استفاده از مواد ناريه با ارزش كمي 0/024، آلودگي آب با ارزش كمي  0/224و تخريب منابع طبيعي ناشي از استخراج و تأمين مصالح از معادن قرضه با ارزش كمي 0/764 از بحراني‌ترين ريسك‌ها شناسايي شدند. تحليل‌هاي بيزين نشان داد كه وابستگي متقابل بين ريسك‌ها به‌طور واضحي قابل مشاهده است؛ به‌طوري كه برخي از ريسك‌ها منجر به افزايش يا كاهش احتمال وقوع ساير ريسك‌ها مي‌شوند. نتيجه‌گيري: تحليل‌هاي بيزين به‌طور مؤثري نشان داد كه چگونه وابستگي بين ريسك‌ها و تأثيرات متقابل آن‌ها مي‌تواند منجر به پيچيدگي بيشتر در مديريت ريسك‌هاي زيست‌محيطي شود. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد كه استفاده از مدل‌هاي پيشرفته مانند شبكه‌هاي بيزين در تحليل ريسك‌هاي زيست‌محيطي براي دستيابي به نتايج دقيق‌تر و مديريت جامع‌تر ضروري است. به گونه اي كه اين مدل‌ها نه تنها به شناسايي و تحليل ريسك‌هاي بحراني كمك مي‌كنند، بلكه امكان پيش‌بيني و كنترل بهتر ريسك‌ها را نيز فراهم مي‌آورند.