تحليل و طبقه‌بندي شيوه‌هاي توليد و تزيين سجاده هاي پارچه اي موجود در موزه ويكتوريا و آلبرت لندن

سجاده به‌عنوان يكي از منسوجات كاربردي براي اقامه‌ نماز معمولاً با استفاده از بافت يا عمليات تكميلي همچون سوزن‌دوزي و چاپ، با طرح محرابي تهيه مي‌شود. جايگاه جغرافيايي و فرهنگي نمازگزاران و البته موقعيت اجتماعي آنها از جملۀ عوامل مهمي هستند كه جنس، طرح و تزيين سجاده را تحت‌‌تأثير قرار مي‌دهند. ظاهراً بايست بهبود كيفي قاليچه‌هاي جانمازي را متناظر با رواج تشيع در عهد صفوي جستجو كرد اما به نظر مي‌رسد سجاده‌هاي مبتني بر بافت تار و پودي به روش ساده يا پيچيده (پارچه)، ابداع جديدتري باشد كه بر اساس نمونه‌هاي موجود، سابقه‌ آن در ايران از عصر قاجار قابل بازيابي است. البته كه پارچه با طرح محرابي، كاركردهاي ديگري نيز دارد كه مسئله‌ پژوهش حاضر به حساب نمي‌آيد. هدف اين پژوهش، تحليل و طبقه‌بندي انواع سجاده‌هاي قاجاري است كه در موزه ويكتوريا و آلبرت لندن نگهداري شده و در قالب منسوجات دستگاهي ـ درمقابل اقسام داري همچون قالي ـ تعريف مي‌شوند بنابراين پرسش آن است: چگونه مي‌توان براساس شيوه‌هاي توليد و تزيين سجاده‌هاي پارچه‌اي محفوظ در موزه ويكتوريا و آلبرت در لندن، نسبت به تحليل و طبقه‌بندي آنها اقدام كرد؟ جهت انجام اين مطالعه‌ تاريخي به شيوه‌ توصيفي ـ تحليلي و با استفاده از اسناد كتابخانه‌اي، نسبت به نمونه‌گيري سيزده قطعه به شيوه‌ هدفمند اقدام شد. نتيجه نشان داد بيشتر سجاده‌هاي پارچه‌اي موزه‌ ويكتوريا و آلبرت لندن با استفاده از عمليات تكميلي همچون انواع روش هاي سوزن‌دوزي مبتني بر نخ‌كشي تاروپود پارچه يا پنبه‌دوزي و چاپ قلمكار توليد شده و فقط تعداد نمونه‌ معدودي با تكنيك هاي حين بافت اجرا شده‌اند. سجاده‌هاي سوزن‌دوزي به شيوه‌ نخ‌كشي تار و پود پارچه با بيشترين كميت آماري و محدوديت رنگي (سفيد)، كوچك‌ترين ابعاد را دارند و انواع پنبه‌دوزي كه به لحاظ كمّي در مرتبه‌ بعدي قرار مي‌گيرند، بزرگ‌ترين اندازه‌ها را به خود اختصاص مي‌دهند. سجاده‌هاي قلمكار از برخي جهات همچون ابعاد بزرگ، طبيعت‌گرايي و گستردگي رنگ‌پردازي نظير انواع پنبه‌دوزي هستند. درباره‌ نقش پردازي سجاده‌ها، صور هندسي و گياهي نسبت به ديگر اقسام پيشي دارد اما كتيبه‌نگاري و نقش‌مايه‌هاي انساني و جمادي نيز قابل بازيابي است.