جريان‌هاي صوفيانه در فارس پيش از ظهور ابن‌خفيف

محققان كمتر به جست وجو درباب چگونگي پيدايش و تكوين جريان‌هاي عرفان و تصوف در نقاط گوناگون ايران توجه كرده‌اند. با تقسيم جريان تصوف به دو مكتب عراق و خراسان و تمركز محققان بر صوفيان و ديدگاه ‌هاي صوفيانه اين مناطق، ديگر نگرش ‌هاي صوفيانه در اقصي‌نقاط ايران در سايه قرار گرفتند. يكي از مناطقي كه كمتر بررسي شده، خطه‌ي فارس است. به‌نظر مي رسد حضور بيش از هشتاد شيخ از مشايخ تصوف در فارس پيش از ظهور ابن‌خفيف و گسترش تصوف در اين منطقه، ضرورت بررسي و جست ‌وجو درباب آغاز و تكوين جريان عرفان و تصوف در اين خطه را آشكار مي‌ كند. در پژوهش حاضر، نام و نشان چهل‌وسه‌تن از مشايخ فارس و شيراز استخراج شده است كه پيش از ابن‌خفيف زيسته‌اند يا هم‌عصر او محسوب مي شوند كه در پژوهش حاضر جهان‌بيني عرفاني اين مشايخ تا حد امكان برمبناي اطلاعات اندك باقي‌مانده تحليل شده است. از تحليل و تبيين نگرش عرفاني ايشان مشخص شد كه در اين دوره چهار جريان اصلي اعلام حضور كرده‌اند: نخست، جريان زهدورزي و گوشه‌نشيني (نمودي از شكل اوليه‌ي تصوف)؛ دوم، جريان صوفيان متمايل به مكتب عرفان عراق؛ سوم، جريان صوفيان متمايل به مكتب عرفان خراسان؛ و چهارم، جريان پيش‌ آهنگان مكتب عرفان فارس. تحليل ارقام به‌دست‌آمده نشان مي‌ دهد در فارس غلبه فكري‌ـ‌عرفاني با مشايخ پيش‌ آهنگ مكتب فارس بوده و ديگر جريان ‌ها نقشي كم رنگ‌تر ايفا كرده‌اند.