علل و پيامدهاي نبرد ديلمان (سلماس) مابين روسيه و عثماني در جنگ اول جهاني (با تكيه‌بر آرشيو اسناد عثماني)

با وقوع جنگ جهاني اول، آذربايجان ايران به دليل موقعيت ژئوپولتيك و استقرار نيروهاي روس در منطقه (از سال 1288 ش/ 1909 م) ناخواسته درگير كشمكش‌ها و جنگ مابين روسيه و عثماني شد. قبل از جنگ هم عثماني به استحكام مواضع خود در برابر روس‌ها پرداخته بود چراكه آذربايجان خصوصاً كريدور غرب درياچه اروميه با استقرار روس‌ها در منطقه، مسيري راهبردي و مناسب براي رسيدن روسيه تزاري به بين‌النهرين و آب‌هاي گرم خليج‌فارس محسوب مي‌شد. در بهار 1295 ش به‌تدريج تمام منطقه به اشغال روس‌ها درآمد و آخرين تلاش عثماني‌ها براي تصرف مواضع روس‌ها در غرب آذربايجان تحت‌عنوان جنگ ديلمان (سلماس) مابين روسيه و عثماني در ارديبهشت 1295 به شكست عثماني انجاميد. هم‌زمان با جنگ ديلمان، شورش آشوريان و ارامنه عثماني در آناطولي صورت گرفت. بازگشت نيروهاي عثماني به شرق آناطولي به سركوب ارمنيان شورشي عثماني انجاميد. تبعات اين جنگ كوچ دسته‌جمعي آشوريان عثماني به غرب آذربايجان از جمله اروميه و سلماس بود. اين مقاله كه بر اساس اسناد عثماني و منابع ايراني با روش توصيفي- تحليلي نگارش شده، درصدد پاسخ‌گويي به اين سؤالات است كه علت وقوع اين جنگ و روند حادثه و تبعات اين جنگ براي آذربايجان و شرق آناطولي چگونه بوده است؟ يافته‌هاي پژوهش حكايت از آن دارد كه در پي اين جنگ، غرب منطقه آذربايجان و شرق آناطولي به تصرف نيروهاي مشترك روس- ارمني درآمد و هر دو كشور عثماني و روسيه تزاري بدون در نظر گرفتن منافع مردم ايران به‌دنبال كسب ثروت و قدرت بيشتر در اين منطقه بودند و جانب‌داري آنان از اين نيروها مقطعي و بر اساس منافع كوتاه‌مدت و بلندمدت پنهان و آشكار آنها بود.