اخلاق اجتماعي در جامعۀ بي‎ ثبات از نگاه عبيد زاكاني

اخلاق از اساسي‌ ترين الزامات زندگي اجتماعي است و رعايت آن همواره از دغدغه‌هاي بزرگان جوامع بوده است. اينكه تا چه اندازه مي‌توان انتظار داشت افراد يك جامعه، كنشگران اصول اخلاقي آن باشند به بافت فرهنگي، سياسي و اقتصادي آن جامعه بستگي دارد؛ زيرا اخلاقيات در بستر تاريخي سرزميني شكل گرفته و سترگ شده‌اند و از تمام اين دگرگوني‌ها در درون خود تأثير پذيرفته‌اند. چه بسا يك امر اخلاقي در ادوار بعدي اخلاقي شمرده نشود يا آنچه در جامعه‎اي اخلاقي شمرده مي‎شود، در جامعه‎اي ديگر غيراخلاقي انگاشته شود. بنابراين، نمي‌توان از كنشگران اخلاق در جامعه انتظار داشت در هر شرايطي تن به انجام اصول اخلاقي دهند يا هر كنشي را اخلاقي شمارند. در اين پژوهش، با رويكرد توصيفي-تحليلي كوشيده شده به اين سؤال پاسخ داده شود از ديدگاه عبيد زاكاني در جامعه فاقد ثبات سياسي و اقتصادي، اخلاقيات تا چه اندازه دستخوش تغيير و دگرگوني شده‌اند و چه گروه‌هاي اجتماعي بيشترين نقش را در اين دگرگوني‌ها داشته‌اند؟ فرضيۀ اين مقاله آن است كه اخلاق از آشفته ‎بودن اوضاع سياسي و اقتصادي چندان متأثر مي‌شود كه مي‌تواند اصالت مفاهيم خود را از دست بدهد و در گرداب رويدادها چندان فرو افتد كه از خويش بيگانه شده و حتي آنچه پيش‌تر غيراخلاقي بوده، اخلاقي انگاشته شود. در چنين جامعه‌اي، لذت‎طلبي، كوته‌نگري، فرد محوري و منفعت‌طلبي بدون توجه به اخلاق جمعي رشد مي‌كند. عبيد شاعرِ دل‎نگرانِ الزاماتِ اخلاقي و فراتر از آن متفكري اجتماعي است كه نسبت به محيط پيرامون خود بي‎تفاوت نبود. او نقش و جايگاه برجسته‌اي به بزرگان و نخبگان طبقات مختلف جامعه در واژگوني مفاهيم اخلاقي مي‌دهد كه با پشت پا زدن بر سنن اخلاقي پيشين، اخلاقي نو مي‌آفرينند و منافع قدرت و ثروت خود را تأمين مي‌كنند و تودۀ مردم را نيز متأثر از خويش مي‌سازند و جامعه اي را شكل مي‌دهند كه بيگانه با تاريخ و فرهنگ خود شده است.