مقايسۀ ويژگي‏هاي تمدني ايران با غرب از نگاه سفرنامه‏نويسان اروپايي عصر صفوي

يكي از ويژگي‏هاي حايز توجه ايران عصر صفوي، افزوني رفت و آمد سياحان و سفراي اروپايي به ايران بود. بيش‏تر اين افراد حاصل مشاهدات خود را در قالب سفرنامه بر جاي گذاشته‏اند. داده‏هاي موجود در اين سفرنامه‏ها بخش قابل توجهي از حفره‏هاي اطلاعات اجتماعي و فرهنگي جامعۀ ايران اين دوره را پوشش مي‏دهد. در كنار اين بعد اطلاع رساني مهم، يكي ديگر از ارزش‏هاي خاص سفرنامه‏ها، نگاه مقايسه‏وي به ابعاد تمدني ايران، با غرب است. آن‏ها اكثراً به صورت خودآگاه برخي از ويژگي‏هاي فني، توليدي و حتي ابنيه و سازه‏هاي ايران را با اروپا در معرض مقايسه قرار داده‏اند. بررسي جلوه‏هاي مقايسه‏وي مستقيم در اين سفرنامه‏ها موضوع مورد پژوهش اين نوشتار است. پرسش اصلي پژوهش اين است كه كدام يك از مظاهر تمدني ايران عصر صفوي  در معرض مقايسۀ مستقيم سياحان اروپايي اين دوره قرار گرفته؟ و ديگر اين‏كه آيا اين مقايسه‏ها تفاوت‏هاي بارزي را به ثبت رسانده‏اند؟ بررسي‏هاي اين پژوهش نشان مي‏دهد كه برخي سازه‏هاي شهري و صنايع توليدي به خصوص كارگاه‏هاي نساجي، بيش از ساير موارد توجه اروپاييان را در اين مقايسه به خود جلب نموده و در اين ميان، فضاهاي شهري اصفهان بيش‏تر از ساير موارد با سازه‏هاي شهري اروپا در معرض مقايسه مستقيم قرار گرفته‏اند. در عين حال برآيند نهايي حاصل از اين مقايسه‏ها نشان مي‏دهند كه در آن ايام فاصله جدي بين وجوه مختلف تمدني ايران و غرب پديدار نشده بود.