علم خداوند به جزئيات از ديدگاه سهروردي و ملاصدرا

مسئله علم خدا به جزئيات يكي از موضوعات مهم مباحث خداشناسي فلسفي است. اين موضوع از ناحيه فيلسوفان متعددي از جمله حكيم سهروردي و ملاصدرا مورد بحث قرار گرفته است. شيخ اشراق با اثبات علم حضوري خداوند به جزئيات توانست مهمترين اشكال علم الهي به جزئيات را يعني تغيير و تجدد را در ماديات مرتفع نمايد. از نظر وي در مقام حضور ممكن نزد واجب، تغيير و سكون تفاوتي نخواهد داشت. همچنين ملاصدرا از بساطت وجودي واجب كه حاوي همه كمالات اشياء در مرتبه ذات است علم به مخلوقات را اثبات نمود، پس واجب تعالي در مقام ذات خويش، به مخلوقات به همه روابط ، نسبت ها و نظام هاي حاكم ميان آنها علم دارد چون حقيقت علم، چيزي جز حضور مجرد نزد مجرد نيست. ديدگاه هر يك از اين دو حكيم در اين موضوع داراي چالش هايي است كه در اين مقاله به آنها اشاره و تطبيق مي شود. نيز در اين نوشتار به طرح رهيافتي نو در زمينه علم الهي كه همان «علم بلا معلوم» است از ميرزا مهدي اصفهاني(ره) اشاره خواهيم كرد. علم بلامعلوم در واقع همان علم الهي است كه برخلاف علم بشري متعلق به هيچ معلومي نبوده و فراتر از تمام معلومات موجود شده يا نشده است. در اين صورت خداوند به بي نهايت معلوم حاصل شده و نشده علم دارد. اينگونه پندار، علم الهي را محدودمند به سپهر معلوم ها نكرده و از كران مندي معلوم ها بر تارك علم الهي گزندي نخواهد رسيد.