پيمايش هاي ملي و نظام دانش جامعه شناسي ايران

طي سال‌هاي اخير مديران سازمان‌هاي دولتي ايران به‌منظور شناسايي نگرش‌ها و گرايش‌هاي مردم و شايد ادارۀ بهتر امور كشور به انجام پيمايش‌هاي ملي روي آورده‌اند. اين نوع پژوهش اغلب توسط دانش‌آموختگان جامعه‌شناسي و با تكيه بر ظرفيت دانش جامعه‌شناسي كشور انجام شده است. هدف اين مطالعه شناسايي نسبت ميان پيمايش‌هاي ملي و نظام دانش جامعه‌شناسي كشور است.اين موضوع با تكيه بر رويكرد بازانديشانه و براساس دو معيار مبناگرا و برساخت‌گرا در چهار سطح (شامل توليد متن علمي، افزايش ظرفيت‌هاي پژوهشي، رقابت پارادايم‌هاي پژوهشي، و انجمن علمي) مطالعه شده است. به اين منظور از روش مطالعۀ اسنادي، مصاحبه‌هاي عميق با مطلعان كليدي و نظرخواهي از اعضاي هيئت‌علمي گروه‌هاي جامعه‌شناسي دانشگاه‌هاي مختلف كشور استفاده شده است.اطلاعات به‌دست‌آمده حاكي از آن است كه پيمايش‌هاي ملي در سطح توصيف نگرش‌ها و گرايش‌هاي مردم، اطلاعات سودمندي در اختيار پژوهشگران و جامعه شناسان كشور قرار داده و به شناسايي وجوهي از واقعيت‌هاي مربوط به ترجيحات، انتظارات و جهت‌گيري‌هاي مردم كمك كرده است. اطلاعات پيمايش‌هاي ملي در توليد متن علمي به‌ويژه كتاب و مقاله هم تأثير داشته و پاره‌اي ظرفيت‌هاي پژوهشي جديد را در نظام دانش جامعه‌شناسي ايران ايجاد كرده است. اما دستاورد پيمايش‌هاي ملي آن‌طور كه انتظار مي‌رود منشأ يك مفهوم‌سازي متناسب با مسائل و شرايط خاص جامعۀ ايران نيست يا در خدمت شكل‌گيري يك جريان فكري تازه يا ايده‌پردازي خاص درباره يكي از وجوه جامعۀ ايران به‌كار گرفته نشده است.درنهايت به‌نظر مي‌رسد سهيم‌شدن پيمايش‌هاي ملي در چرخۀ توليد دانش نيازمند پيش‌نيازهايي در درون نظام علم و در محيط بيرون از آن است و اين ظرفيت هنوز به قدركفايت محقق نشده است. مادامي كه چنين امكاني ايجاد نشده، سودمندي پيمايش‌هاي ملي در سطح رفع نيازهاي مقطعي دستگاه‌هاي اجرايي يا انجام تحليل‌هاي گذرا از امور جاري متوقف خواهد ماند.