تبيين چيستي عمل متناظر با رابطه باور، منش و رفتار (با تكيه بر ديدگاه صدرالمتالهين شيرازي)

توجه به رابطه باور، منش و رفتار مي‌تواند تعريف متفاوتي از عمل را بدست دهد. هدف اين مقاله نيل به تعريفي از عمل با توجه به اين رابطه است كه با روش توصيفي- تحليلي دنبال مي‌شود.صدرا با قيد «آگاهي مقدم برعمل» عمل را ازفعل متمايز مي‌سازد.آگاه‌سازي برعهده عقل عملي است كه به‌واسطه‌ عقل‌ نظري، كليات را ادراك مي‌كند. سه‌ مؤلفه‌ هر يك از مقامات دين يعني علوم، احوال و اعمال به اعتباري لواحق و به اعتباري سوابق هستند. تكرار اعمالِ مسبوق به آگاهيِ حاصل از عقل ‌عملي، موجب پيدايش ملكات و اخلاق در نفس مي‌‌شود و ملكات، معرفت را در پي دارند. ثمره اين معرفت، حال و ملكه است كه موجب صدور عمل مي‌‌شوند. عمل مسبوق به معرفت بيشتر، ملكات راسخ‌تري را حاصل مي‌سازد و بار ديگر ملكات برعملكرد معرفتي نفس تأثير مي‌گذارد. از اين نگاه، اعمال مُعِدّاتي براي حصول حكمت و مقدمه معرفتند. اعمال و ملكات همگي به تصفيه‌ قلب باز مي‌‌گردند كه امري عدمي است و معناي آن رفع مانع حاصل از عوالم حواس، از رسيدن به حقيقت است. از اين‌رو نقش عمل در اين رابطه، تبعي و عرضي است و ذاتا و بالاصاله مقصود نيست.