بررسي خواص دارويي گياه خيارشنبر و فلوس آن در آثار پزشكي و گياهداروشناسي دورۀ اسلامي

زمينه و هدف: خيارشنبر (Cassia Fistula) از گياهان دارويي مورد توجه در ايران و ساير گسترۀ جهان اسلام بوده است. حكماي دورۀ اسلامي آن را خيارشنبر/ خيارچنبر و ميوه اش را فلوس ناميده و به ريخت شناسي و خواص دارويي آن اشاره كرده اند. در طب سنتي معاصر نيز براي اجزاي مختلف اين گياه به ويژه برگ و ميوۀ آن خواص گوناگوني برشمرده اند. امروزه C. Fistula با عنوان فلوس شناخته مي شود و گياه خيارچنبر به گونه و جنس ديگري با نام علمي Cucumis melo var. flexuosus تعلق دارد.روش : در اين پژوهش به خواص دارويي اين گياه در پانزده اثر پزشكي و گياهداروشناسيِ شرق و غرب جهان اسلام از سدۀ 3 تا 12 قمري پرداخته شده است. در بررسي ابدال، علاوه بر اين منابع از دو منبع الأبدال و الصّيدنه في الطّب نيز استفاده شده است.ملاحظات اخلاقي: در اين پژوهش اصل امانت داري در انتشار مطالب از منابع علمي رعايت گرديده است.يافته ها: حكماي دورۀ اسلامي براي اجزاي مختلف خيارشنبر از جمله ريشه، برگ و فلوس آن خواص متعددي برشمرده اند. برخي منابع حاوي مطالبي افزون بر منابع پيشين و در برخي ديگر مطالب تا حدود زيادي تكراري است. در مورد ابدال نيز اين موضوع صادق است.نتيجه گيري: در ميان منابع مورد بررسي در اين پژوهش منابع فارسي به خواص متنوع تري نسبت به منابع عربي اشاره كرده اند. در اكثر اين منابع به نام حكمايي كه آثار آنها مورد استفاده قرار گرفته، اشاره اي نشده است. در الأعتماد في الأدويه المفرده ابن جزار و ترجمه و تحرير صيدنه كاساني به طور كامل تكرار منابع پيشين است. تذكره الأولي الألبابِ انطاكي داراي مطالب جديدتري دربارۀ خواص اين گياه نسبت به ساير منابع عربي مورد بررسي است. در ميان منابع فارسي، الأبنيه عن حقايق الأدويه و مخزن الأدويه حاوي آگاهي هاي جديدتري نسبت به منابع پيشين خود هستند. الحاوي في الطّب، الأبدال، القانون في الطّب، الصّيدنه في الطّب و تحرير فارسي آن به موارد بيشتري از ابدال خيارشنبر اشاره كرده اند.