تبيين كاركرد اجتماعي ـ بهداشتي سلفدان: اثر تاريخي در موزه جواهرات ملي

زمينه و هدف: سِلفدان ظرفي است كه براي انداختن آب دهان، دماغ و اخلاط سينه در طول تاريخ توسط اشخاص مختلف مورد استفاده قرار مي‌گرفته است. در حال حاضر، به دليل عدم آگاهي عموم جامعه نسبت به پيشينه تاريخي، كاركرد اجتماعي و بهداشتي سلفدان، نگاه منفي نسبت به اين اثر شكل گرفته و از آن به مثابه يك شئ غير بهداشتي ياد مي‌شود كه اشخاص كاهل و تنبل در جامعه از آن استفاده مي‌كنند. به دليل همين نگاه منفي و كليشه‌اي نسبت به سلفدان، تا مدت‌ها در موزه جواهرات ملي بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران، متصديان خزانه جواهرات از توضيح اين اثر به بازديدكنندگان اجتناب مي‌ورزيدند و حتي نام اين اثر را به اشتباه تلفظ مي‌كردند.روش: جستار حاضر با رويكرد توصيفي ـ تحليلي و روش كتابخانه‌اي و اسنادي و با تكيه بر «نظريه مركزي» نوربرت الياس نگاشته شده است.ملاحظات اخلاقي: در مطالعه پيش رو، جنبه‌هاي اخلاقي مطالعه كتابخانه‌اي، اصالت متون، صداقت و امانتداري رعايت شده است.يافته‌ها: اين مقاله درصدد است نگاه كليشه‌اي نسبت به سلفدان مبني بر اينكه شئ‌ايي غير بهداشتي و تنها مختص به شاهان و طبقات ممتاز بوده است را به چالش بكشد و اين فرضيه را مطرح سازد كه در گذشته ابتدا به خاطر حفظ شؤونات اجتماعي و نزاكت شخصي و سپس به منظور پرهيز از شيوع بيماري‌هاي واگيردار از سلفدان استفاده مي‌شده است. سؤال اصلي تحقيق اين است كه چرا در عصر كنوني نسبت به سلفدان، عليرغم كاركرد اجتماعي و بهداشتي آن در طول تاريخ، نگاه منفي شكل گرفته است؟ همچنين با تكيه بر منابع دست اول تاريخي و اسناد منتشرنشده موجود در موزه جواهرات ملي به تصحيح صورت آوايي و الفبايي اين اثر تاريخي ـ موزه‌اي مي‌پردازد.نتيجه‌گيري: برخلاف نگاه كليشه‌اي نسبت به كاركرد منفي سلفدان، اين شئ در گذشته بيشتر كاركردي اجتماعي ـ بهداشتي داشته و با توجه به شيوع بيماري‌هاي واگيردار نظير سل و به منظور رعايت هنجارهاي اجتماعي براي جلوگيري از انداختن آب دهان ابتدا در دربار و سپس در جامعه استفاده مي‌شده است.