احياي سياست‌هاي درب باز در مؤسسات روان‌پزشكي رويكردي براي حفظ منزلت بيماران: يك نامه به سردبير

منزلت يك مفهوم اساسي در حوزه اخلاق پزشكي است. اختلال در سلامتي و بيماري يكي از عوامل عمده‌اي است كه منزلت افراد را به‌شدت تهديد مي‌كند (1). اين موضوع به دليل آسيب‌پذيري بيماران با اختلالات روان‌پزشكي، اهميت بيشتري پيدا مي‌كند (2).در سيستم درماني ايران، مراكز روان‌پزشكي به‌جاي آنكه مراقبت و حمايت را انتقال دهند، بيماران را در معرض خطرات متعدد شامل از دست دادن شخصيت و ناتوانمندسازي قرار مي‌دهند (3). بيماران بستري در مراكز روان‌پزشكي احساس مي‌كنند كنترلي بر زندگي خود ندارند، تحت سلطه پرسنل هستند و از سوي آن‌ها ناديده گرفته مي‌شوند. اين احساسات مخرب احتمالاً ناشي از جدايي كاركنان از بيماران و تمركز صرف بر اجراي امور روتين درماني و مراقبتي است (4).در سيستم درماني ايران، فرهنگ غالب در حيطه ارتباط بيمار – پرستار، غلبه رابطه اقتدارگرايانه بر رابطه مشفقانه است كه در آن پرسنل درماني در موضع قدرت قرار مي‌گيرند و بيمار فقط اطاعت‌كننده محض است (5). اين شكل از رابطه مراقبتي بر آسيب‌پذيري بيماران افزوده و بيانگر نقض منزلت آن‌ها است. عدم مشاركت بيمار در تصميم‌گيري‌ها، يكي ديگر از عواملي است كه موجب نقض منزلت بيماران با اختلالات روان‌پزشكي مي‌گردد. مشاركت ندادن بيمار، احساس ناديده گرفته شدن را در اين بيماران بيش‌ازپيش تقويت مي‌كند (6). احساس ناديده گرفته شدن در بيمار مي‌تواند به‌اندازه سوءاستفاده فيزيكي يك خطر جدي باشد و تأثير عميقي بر سلامت و كيفيت زندگي بيمار داشته باشد (7).يكي از مصاديق نقض منزلت بيماران روان‌پزشكي در سيستم سلامت كشور ايران، نقض استقلال است كه بيش‌ازپيش به چشم مي‌خورد. بيماران در مراكز روان‌پزشكي ايران، تحت مراقبت در مؤسسات با درب‌هاي بسته يا محدوديت دستيابي به دنياي خارج از بيمارستان قرار دارند (8). اگرچه بخش‌ها با درهاي قفل‌شده، با كاهش فراواني فرار بيماران همراه است ولي احساس زنداني بودن و در قفس بودن را به بيمار منتقل مي‌كند (9). در چنين شرايطي كه زندگي بيماران با روتين بيمارستان مديريت مي‌شود، استقلال بيماران به‌طور كامل بي‌معني مي‌گردد و اغلب بيماران از فرصت‌هايي براي دريافت آموزش، كار يا بهره‌مندي از مزاياي خدمات عمومي يا ساير امكانات محروم مي‌شوند. متأسفانه در مراكز با درب‌هاي بسته، هيچ‌گونه درمان توان‌بخشي براي آماده‌سازي بيماران براي بازگشت به زندگي بيرون از بيمارستان و در كنار خانواده وجود ندارد (8). اين در حالي است كه به‌كارگيري سياست‌هاي درب باز در مؤسسات، مي‌تواند در ايجاد حس استقلال و مشاركت در مراقبت در بيماران مؤثر باشد (10). در اين راستا، احيا و توسعه سياست‌هاي درب‌هاي باز در مراكز روان‌پزشكي كشور، مي‌تواند به توانمندسازي، ايجاد حس استقلال و حفظ منزلت بيماران كمك نمايد. با توجه به اثربخش بودن رعايت منزلت بيماران روان‌پزشكي در افزايش كيفيت زندگي بيماران مذكور، توجه به زيرساخت‌هاي رعايت منزلت در بالين امري ضروري است. توجه به اين مهم بايستي در دستور كار سياست‌گذاران سلامت در سطوح مختلف در كنار افزايش نظارت بر عملكرد سازمان‌هاي درماني قرار بگيرد. همچنين با توجه به نقش محوري پرستاران در رعايت منزلت بيماران، لازم است آموزش رعايت منزلت در دوره‌هاي آموزش دانشگاهي و دوره‌هاي بازآموزي باليني موردتوجه مسئولين آموزشي بيمارستان‌ها قرار گيرد. پرستاران بايد به اين نكته توجه داشته باشند كه حفظ منزلت بيماران روان‌پزشكي نيازمند يك كار خارق‌العاده نيست، بلكه گاه حضور در كنار بيمار و ارتباط همدلانه با بيمار مي‌تواند در القا حس توجه و جلوگيري از حس نيست‌انگاري بسيار كمك‌كننده باشد.