نقش و جايگاه كلبعلي‌خان كنگرلو نخجواني در جنگ هاي دوره اول ايران و روس در قفقاز

دورۀ دوم حكمراني كلبعلي خان از امراي متنفذ خاندان كنگرلو بر نخجوان (حك: 1219-1235ق/ 1804-1820م)، مقارن با جنگ هاي اول ايران و روسيه بود. او در آغاز اين جنگ ها، به همكاري با سرداران نظامي روس پرداخت، اما در اثناي جنگ ايروان (1219ق/1804م)، به حكومت قاجاريه گرايش يافت. اين سؤال مطرح است كه: علل گرايش كلبعلي‌خان در آغاز جنگ به روس ها و سپس چرخش او به ايران و در ادامه ترديد در همكاري با حكومت قاجاريه چه بود؟ اين مسئله با تكيه بر مجموعه نسخ خطي مكاتبات خاندان كنگرلو و منابع تاريخي قاجار و اسناد روسي بررسي شده است. نتيجه آنكه كلبعلي خان براي مقابله با سياست حذف و ادغام نخبگان محلي در ساختار حكومت يكپارچه ايران با هدف بقاي سياسي خود، به روس ها گرايش يافت كه برآيند آن عزل او توسط آقامحمدخان از حكمراني نخجوان بود. در مقابل، سياست ملايم فتحعلي شاه توأم با وعدۀ حكمراني نخجوان و حضور گروگاني از خانوادۀ او در دربار قاجار، به گرايش كلبعلي خان به حكومت ايران منتهي شد. البته اين همكاري به علت رفتار مذبذب كلبعلي خان با بدگماني متقابل استمرار داشت.