مطالعه تاريخي مباني مفهوم امت تا پايان خلافت راشدين

«امت» به عنوان جمعيتي كه حول قصدي ديني وحدت يافته‌، مفهومي است كه در دو سطح انتزاعي و عيني تحليل مي‌شود. سطح نظري آن متكي بر خاستگاه ايماني و قرآن و مباني عيني آن در بستر تاريخي قابل فهم است. مقاله حاضر با عزيمت از نقطۀ تاريخي و از منظر جامعه‌شناسي ديني، به اين پرسش پاسخ مي‌دهد كه چگونه مفهوم ايماني امت از حوزه تَعَيُن در ذهن، به ساحت واقع منتقل شد و در موجوديت تاريخي خود، چه لايه‌هاي مفهومي را در برگرفت؟ واژۀ امت كه بر قصد و هدف تأكيد دارد، در مدل قرآني بر سه قسم امت واحده، مسلمه و امت واسطه تبيين شده، اما آشكارسازي آن در مدل تاريخي، متفاوت از قصد قرآني صورت گرفته است. تحقيق نشان داد كه چگونه اين مفهوم به‌رغم بنيان ايماني، در برخورد با جامعۀ‌ عربي لايه‌هاي مكاني، زماني و جمعيتي يافت و تا پايان خلافت راشدين در سه نقطۀ تاريخي مهم ارتداد، فتنۀ عثمان و ماجراي حكميت دچار دگرگوني در سطوح معنايي و تعبيري درون‌گروهي شد و وجه رهبري بر هدف ايماني مفهوم غلبه كرد.