تحليل كاربردشناختي سازوكارهاي ادب ورزي در مفاهيم اخلاقي نهج البلاغه

كاربردشناسي يا پراگماتيس مطالعه اي دربارۀ ارتباط ميان ساختار زبان و كاربرد آن است. يكي از مهمترين مؤلفه ها براي تحليل كاربردشناختي متون، شناسايي شاخص‌هاي ادب ورزي است كه هدف آن كشف شيوه‌هاي ادب‌ورزي و به‌گويي و نقش آن‌ها در انعكاس مفاهيم ضمني است. از آنجا كه مفاهيم ضمني در كاربرد زبان پديدار مي‌شود بنابراين فهم آن‌ها در شناخت دو عامل بيروني و دروني شكل مي گيرد. پژوهش پيش رو با روش توصيفي- تحليلي و با رويكرد كاربردشناختي، سي و يك پاره گفت نهج البلاغه در مقوله بخشندگي، بخل و صبر را بر اساس دسته بندي كتاب «المعجم الموضوعي لنهج‌البلاغه» مورد مطالعه قرار داده و شيوه هاي ادب ورزي در اين پاره گفت ها را نقد و تحليل نموده است. با بررسي راهبردهاي ادب ورزي در موضوعات يادشده در نهايت اين نتيجه حاصل شد كه امام (ع) ضمن رعايت سازوكارهاي ادب ورزي، مخاطب را آگاه نموده و به او اطمينان مي دهد تا كلام ايشان را پس از سنجش، ارزيابي، تعقل، تدبر و استدلال بپذيرد. در اين راستا ايشان از راهبردهايي از قبيل ايجاد اشتياق، اشاره به قدرت اختيار انسان، منعطف كردن ذهن، تلطيف سخن، همسوسازي هدف خود با هدف گوينده، افزايش آزادي عمل و غيره معاني افزوده اي مانند تذكر و يادآوري، هشدار دادن، آگاه‌كردن، بازداشتن، ترغيب كردن، بزرگداشت شأن مخاطب و مواردي از اين قبيل، درخواست تجديد نظر دربارۀ يك مساله را به مخاطب القا كرده است بدون اينكه كوچك ترين خدشه اي به شخصيت مخاطب وارد كند.