انقلاب و فرآيند گذار به دموكراسي طي سال‎‍هاي 1342-1357

دموكراتيزاسيون يكي از مهم‌ترين وقايعي است كه مسير تغييرات اجتماعي بسياري از جوامع را در قرن بيستم دگرگون كرده است. قرن بيستم، قرن ظهور امواج دموكراسي‌خواهي در جوامع متعدد‌ است. جامعۀ ايران نيز در قرن بيستم، از اين موج دموكراسي‌خواهي جهاني دور نبوده است و انقلاب اسلامي ايران يكي از امواج دموكراتيزاسيون در نظر گرفته مي‌شود. پژوهش كنوني با تأكيد بر برهۀ زماني انقلابي (1342-1357) در تلاش است تا با تكيه بر مهم‎‍ترين مفاهيم گذار به دموكراسي، انقلاب ايران را مطالعه كند. مدل مفهومي پژوهش نيز، بر‌اساس نظريات هانتينگتن[1] (1396)، جيل[2] (1400)، تيلي[3] (1392) ترسيم و داده‌هاي تحقيق بر‌اساس آن تحليل شد. روش مطالعه، نهادگرايي تاريخي و منابع پژوهش نيز، منابع تاريخي اوليه و ثانويه بوده‎‍اند. نتايج تحقيق نشان مي‎‍دهد‌ از سال 1342 و با افزايش فعاليت‌هاي نهاد روحانيت در عرصۀ مبارزۀ سياسي و شكل‎‍گيري گروه‎‍هاي سياسي زيرزميني ماركسيستي، انقلاب ايران آغاز و در‌نهايت با از هم گسيختگي نخبگان، به فروپاشي دولت منجر شد. فرآيند انقلاب با هدف بازتعريف نهاد دولت بر‌اساس اصول دموكراتيك، ازطريق بسيج نارضايتي‌ها، اعتراضات مسالمت‌آميز و تقويت جامعۀ مدني تداوم يافت و با وجود اتخاذ سياست فضاي باز سياسي در چند مرحله به‌وسيلۀ دولت، شدت يافت. رخداد هفدهم شهريور و نااميدي جامعه از مصالحه با دولت براي برقراري دموكراسي، بزنگاه تاريخي اصلي بود كه در ماه‎‍هاي پاياني منتهي به انقلاب، مسير بيان مطالبات دموكراتيك را تسريع كرد.