بايسته‌ها و ضوابط مفهوم‌شناختي موضوعات در نصوص ديني

مراجعه بدون چارچوب و غيرروش‌مند به تراث عظيم آيات و روايات براي به‌دست‌آوردن گوهر معناشناسي موضوعات شرعي به نتيجه مطلوب نخواهد رسيد. براي فهم نصوص شرعي توجه به بايسته‌ها و ضوابطي در فرايند مفهوم‌شناسي ضروري است كه در كتب روش‌شناسي اجتهاد كمتر به آن پرداخته شده است. در اين نوشتار در ادامه ده بايسته ازپيش‌بيان‌شده كه به‌اختصار به آن اشاره مي‌شود. شش نكته ديگر براي ترسيم نقشه راه متصدي استنباط در مفهوم‌شناسي موضوعات شرعي شرح داده مي‌شود. ده بايسته پيشين عبارت است از: ضرورت مفهوم‌شناسي واژه‌هاي براينددار؛ رجوع به عرف معيار؛ توجه به فرق تطبيق با تفسير؛ توجه به بار معنايي هيئات گوناگون؛ بسنده‌كردن به قدر متيقن در موارد مشكوك؛ توجه به اثرپذيري لغوي از اعتقادها و اجتهادها؛ توجه به فرق داعي استعمال با معنا؛ نسبت واژگان؛ واژگان در آينه شريعت؛ كاربرد اعم؛ و تحقيق ميداني. شش بايسته و ضابطه مطرح‌شده در اين نوشته عبارت است از: توجه به تفاوت موضوعات شرعي اختراعي و تصرفي؛ موضوع‌شناسي مفاهيم اعتباري شرعي؛ ضرورت فحص جامع عناصر مفهومي در نصوص شرعي؛ فحص قيود موضوع در نصوص شرعي؛ دريافت مناط از عناصر مفهومي در نصوص شرعي؛ و توجه به قرائن در نصوص شرعي. بديهي است كه اين شانزده بايسته در كنار هم بايد مورد توجه متصدي استنباط قرار گيرد.