تلفيق مدل ‌هاي تصميم‌ گيري چند معياره و طيف فرصت‌ هاي تفرجي در نقشه‌ برداري خدمت اكوسيستمي تفرج در استان سمنان

مقدمه: با توسعه سريع جامعه، اقتصاد و رشد جمعيت، تأثير فعاليت هاي انساني بر اكوسيستم ها رو به افزايش است كه باعث شده رابطه بين رفاه انسان و اكوسيستم در كانون توجه قرار گيرد. در اين راستا، خدمات اكوسيستم به عنوان عنصر اساسي براي توسعه و بقاي انسان، به مزايايي كه اكوسيستم‌هاي طبيعي به انسان ها ارائه مي دهند، تأكيد دارد. اين خدمات بر اساس ارزيابي اكوسيستم هزاره به چهار دسته: تأمين، تنظيم، حمايت و فرهنگي تقسيم مي شود. خدمات اكوسيستم فرهنگي جزء مهمي از خدمات اكوسيستمي است كه به مزاياي ناملموس انسان از اكوسيستم ها اشاره دارد و نقش اساسي در افزايش رفاه انسان ايفا مي كنند. خدمات اكوسيستم فرهنگي مي تواند شامل استفاده از منابع طبيعي به‌طور مستقيم يا غير مستقيم باشد. روش انجام پژوهش: مطالعه حاضر با هدف مدل سازي خدمت تفرج در استان سمنان انجام شد. بدين منظور از تلفيق فرآيند تحليل سلسله مراتبي يكي از روش هاي تصميم گيري چند معياره و مدل طيف فرصت هاي تفرجي (ROS) استفاده شد. در مدل ROS، خدمت تفرج بر اساس شاخص پتانسيل تفرجي و شاخص دسترسي- دوري برآورد مي شود. در شاخص پتانسيل تفريحي، سه عنصر درجه طبيعي بودن، مناطق حفاظت‌شده و جذابيت آب‌ و در شاخص دسترسي- دوري فاصله از جاده‌ها و مناطق انسان ساخت نقشه برداري شد. در اين پژوهش براي تهيه نقشه كاربري اراضي سال 1400، از تصاوير ماهواره سنتيل 2 استفاده شد. سپس با استفاده از الگوريتم حداكثر احتمال نقشه كاربري اراضي در 18 كلاس تهيه شد. نتايج و بحث: بر اساس نقشه كاربري اراضي، مراتع، اراضي باير و زراعت ديم به ترتيب با 23.57، 22.27 و 17.31 درصد، بيشترين سطوح پوشش/كاربري زمين را در محدوده موردمطالعه به خود اختصاص داده‌اند. پس‌ازآن پهنه‌هاي آبي، شوره‌زار و زراعت آبي به ترتيب با 15.65، 10.98 و 7.84 درصد كاربري‌هايي با پوشش غالب هستند. شايان‌ذكر است كه كمترين مساحت منطقه به پوشش تالابي و كاربري شهري اختصاص دارد. بر اساس نتايج، مناطق جنگلي و مرتعي بالاترين پتانسيل در تدارك خدمت تفرج را در منطقه موردمطالعه دارند. همچنين مشاهده شد كه طبقه سوم (تأمين كم– دسترسي سخت) و طبقه هفتم (تأمين بالا– دسترسي آسان) به ترتيب بيشترين و كمترين پوشش سطح زمين ازنظر خدمت اكوسيستمي تفرج در استان را به خود اختصاص داده اند. درمجموع، نتايج نشان داد كه خدمت اكوسيستمي تفرج تحت تأثير عوامل مختلف ناشي از توسعه انساني به‌ويژه تغييرات پوشش/ كاربري زمين است. با توجه به تمركز هر دو متغير تدارك خدمات اكوسيستمي و توسعه شهري و صنعتي در نيمه شمالي استان، توجه به تعارضات و تضاد‌هاي بين توسعه و مديريت خدمات اكوسيستمي، حياتي است. در صورت ناديده گرفتن اين امر، علاوه بر تشديد ناپايداري توسعه، تخريب دارايي‌هاي طبيعي استان به‌ويژه جنگل‌ها و مراتع كه منبع اصلي تدارك انواع خدمات اكوسيستمي مانند تفرج هستند، شدت مي‌يابد. نتيجه گيري: به‌طوركلي، نتايج حاكي از اين است كه بيشتر مكان هاي استان قابليت متوسط تا كم براي عرضه خدمت تفرج را دارند. با توجه به اينكه پتانسيل تفرجي براي رفاه جمعيت شهري مهم است، افزايش پارك هاي شهري و مناطق زيرساختي سبز راهي مفيد براي ارتقاء كيفيت تجربه تفرج است؛ بنابراين، استراتژي هاي توسعه شهري بايد به‌طور فزاينده‌اي با هدف تقويت شبكه طبيعي و مصنوعي فضاي سبز، تنوع تركيبات گياهي و ساختار زيست توده و مديريت صحيح فضاي سبز باشد. اين امر براي طراحي فضاي سبز با توجه به حداكثر رساندن خدمات اكوسيستم در استان سمنان ضروري است.