آرايش جديد بدن مجرمان در آستانه‌ي مشروطيت نشانه‌شناسي تصاوير زندانيان و اعداميان دوره‌ي ناصري تا انقلاب مشروطه

دوربين عكاسي در زمان محمدشاه قاجار و به همت او وارد ايران شد و دو دهه بعد با حمايت‌هاي ناصرالدين‌شاه مجموعه‌‌تصاوير عظيمي توسط او و زير سايه‌ي خودش -توسط عكاساني ديگر- توليد شدند. تاريخ عكاسي ايران با سوژه‌ها‌ي منتخب ناصرالدين‌شاه و عكاسان زمان او پيوند محكمي دارد. انتخاب موضوعات عكاسي مهم‌تر از آنكه علاقه‌ي شاه و سرگرمي او باشد، از شرايط اجتماعي دوران و تحولاتي كه در حال وقوع بود، بسيار تأثير مي‌پذيرفت. ورود به دنياي جديدي از ثبت تصوير كه تا پيش از اين تنها از طريق نقاشي ممكن بود، با تحولاتي اجتماعي در ايران همراه شد؛ از جمله‌ي اين دگرگوني‌ها، تغيير در آيين كيفري و مواجهه با مجرم است. عكس‌هاي به‌جامانده از اين دوران، نشانگر اين است كه مفهومي تحت عنوان زنداني يا مجرم و متهم اساساً واجد نوع ديگري از انضباط شده و در حال عبور از نظم پيشين است. سوژه‌ي زنداني در كنار موضوعاتي مثل زنان، درباريان و... اهميت يافته است و آرايش تن او نشاني از خشونت عريان حاكم را بر خود ندارد. زمان ثبت اين تصاوير فاصله‌ي چنداني با وقوع انقلاب مشروطيت و تغييرات گسترده‌تري كه رقم زد، ندارد. دگرگوني‌هاي كيفري را عموماً به بعد از انقلاب منسوب مي‌دانند؛ اما عكس‌ها نشان مي‌دهند خاستگاه اين تغيير به شكل جدي در دوران ناصرالدين‌شاه بوده و پس از او ادامه داشته است. اين مقاله در پي آن است تا با روش نشانه‌شناسي تاريخيِ تصاوير زندانيان به اين سؤال پاسخ دهد كه بدن مجرم در سال‌هاي منتهي به انقلاب مشروطيت چه آرايش جديدي پيدا كرده و اين امر چگونه ممكن شده است. بررسي و دسته‌بندي اين تصاوير، ظهور متخصص‌هاي جديدي در رديف پزشكان و كشيشان را نشان مي‌دهد كه آن عكاسان هستند. در اين سازوكار جديد انضباطي، مستقيماً با آمران شكنجه مواجه نيستيم؛ بلكه عكاسي هم‌راستا با صحنه‌آرايي و چيدمان اعمال شكنجه، مجريان اصلي را از ديده‌ها پنهان مي‌كند و با حذف صحنه‌هاي خشن تعذيب و نشانه‌هاي آن، از شدت موضوع مي‌كاهد.