پاسخ و شرح رستمداري به ايرادهاي جامي بر چند بيت خمسۀ نظامي براساس نسخه هاي خطي گنجينۀ راز

زمينه و هدف: گنجينۀ راز اثر اويس‌بن‌غياث‌الدين رستمداري است. قديميترين نسخۀ اين اثر در نيمۀ قرن يازدهم ه.ق، احتمالاً مقارن با حيات نويسنده كتابت شده است. در تذكره ها نام و نشاني از وي در دست نيست. رستمداري در اين كتاب به شرح شانزده بيت پراكنده از اشعار نظامي در منظومه هاي مخزن الاسرار، خسرووشيرين، هفت پيكر و شرفنامه ميپردازد كه به ادعاي يكي از طرفداران جامي اين ابيات خمسه از نظر اين شاعر بي‌معناست. رستمداري در ادامه هفتادونه بيت ديگر از خمسه را شرح ميدهد كه به گفتۀ خودش دشوارتر از شانزده بيت موردنظر جامي هستند و از آنجا كه شيعي‌مذهب است، در پايان كتاب هم براي تيمن و تبرك به شرح سه قصيده از ناصر خسرو ميپردازد كه حاوي نعت و منقبت است. روشها: اين پژوهش به شيوۀ توصيفي-تحليلي، با ابزار كتابخانه اي و اسنادي و با اتكا به سه نسخۀ خطي گنجينۀ راز انجام شده است. نگارندگان علاوه بر ضبط اختلاف نسخ خطي و چاپي به مقايسۀ شرح رستمداري دربارۀ اين شانزده بيت با شرح ديگران پرداخته اند. يافته ها: از شانزده بيت يادشده، توضيحات رستمداري دربارۀ بيتهاي 5، 6، 13 و 14 روشن‌كننده است و وجوه معنايي بيت را تا حد زيادي دستياب ميكند. در ساير موارد هرچند تلاش او در گره گشايي از معناي بيت قابل اعتناست، اما از درك مقصود شاعر بازمانده است. ديگر شارحان و مصححان اشعار نظامي نيز گاه در گره گشايي از معناي بيت موفق عمل كرده اند و گاه برخلاف تلاششان، ابهام بيت برطرف نشده است. نتيجه گيري: موفقيت رستمداري در ابهام‌زدايي از بيتها نسبي است؛ در حاليكه تلاش مصححان و شارحان معاصر در شرح و توضيح ابيات با موفقيت بيشتري همراه بوده است؛ اگرچه در مواردي نيز ابهام شعر به قوت خود باقي است.