مؤلفه هاي سبك حماسي در منظومه هاي شهنشاه نامه صباي كاشاني و خاوران نامه ابن‌حسام خوسفي بر مبناي نظريه كنشهاي سه گانه ژرژ دومزيل

زمينه و هدف: اسطوره شناسي تطبيقي به بررسي قياسي-تطبيقي نظام مند مضامين و روايتهاي اسطوره اي فرهنگها و اقوام مختلف، بويژه فرهنگها و اقوامي كه خاستگاه مشتركي دارند، ميپردازد تا اساطير كهن اين فرهنگها و اقوام را بگونه اي بازسازي كرده و از اين طريق به ساختهاي مشترك زباني، ديني و اجتماعي آنها دست يابد. يكي از چهره هاي شاخص در زمينه اسطوره شناسي تطبيقي، ژرژ دومزيل است. مهمترين دستاورد او در تطبيق اساطير، نظريه كنشگرايانه اوست كه به سه كاركرد اجتماعي حاكميت، جنگاوري و فراواني در اسطوره هاي هند و اروپايي ميپردازد. پژوهش حاضر سعي دارد با تكيه بر نظريه كنشهاي سه گانه به اين پرسش پاسخ دهد كه ««موارد همانندي مؤلفه هاي سبك حماسي در حماسه هاي منظوم ايران «خاوران نامه و شهنشاه نامه» بر مبناي نظريه كنشهاي سه گانه ژرژ دومزيل كدامند؟ در سالهاي اخير پژوهشهاي مختلفي در قالب تحليل متون حماسي اعم از نظم و نثر با توجه به نظريه اسطوره شناسي تطبيقي كنشگراي ژرژ دومزيل انجام شده است و اغلب اين پژوهشها تنها يك اثر يا بخشي از آن را اساس كار قرار داد ه اند. نوآوري اين پژوهش در جامعه آماري آن و روش تحليل است كه براي نخستين بار انواع متون حماسي (تاريخي، ديني) را اساس كار قرار داده است تا از اين طريق به وجوه همساني و تفاوت شيوه هاي كاربرد مؤلفه هاي سبك حماسي در اين منظومه ها با توجه به مباني نظري پژوهش بپردازد. روش مطالعه: ابن پژوهش با روش توصيفي-تحليلي و با استفاده از منابع كتابخانه اي انجام شده است. با توجه به هدف اصلي اين پژوهش كه مطالعه و تحليل دو منظومه حماسي در زبان فارسي با تكيه بر نظريه كنشهاي سه گانه است، يك منظومه بعنوان منظومه ديني «خاوران نامه»، و يك منظومه نيز بعنوان منظومه تاريخي-پهلواني «شهنشاه نامه» اساس بررسي و تحليل قرار گرفته است. يافته ها: با توجه به يافته هاي پژوهش به نظر ميرسد در هر يك از انواع منظومه هاي حماسي «تاريخي-پهلواني، ديني» يكي از كنشهاي سه گانه مدّنظر ژرژ دومزيل نمود بيشتري دارد. عامل اصلي در اين زمينه «جهان بيني حاكم بر اثر»، «محتوا» و «درونمايه» اين منظومه ها است. در هر دو منظومه «خواب ديدن و پيشگويي» عامل شكلگيري جريان روايت است؛ اما در هر يك از منظومه ها كاركرد متفاوتي دارد. در منظومه ديني «خاوران نامه» كه به شرح دلاوريهاي پيشواي شيعيان ميپردازد، كنش جنگاوري/ سلحشوري نمود بيشتري دارد. با توجه به محتواي اين اثر، عناصري مانند فرّه ايزدي و روئين تني به شيوه متفاوتي بازنمايي شده اند؛ به اين معنا كه خوسفي به اين مؤلفه ها جنبه مقدس و الاهي بخشيده و معجزه و قدرت ماورايي قهرمان اثر بر ساير وجوه حماسي اين منظومه غلبه دارد. در اين منظومه كنش فرمانروايي/ شهرياري و كنش فراواني/ باروري نمود بسيار محدودي دارد. در شهنشاه نامه صبا نيز با توجه به محتواي اثر، كنشهاي فرمانروايي/ شهرياري و جنگاوري و سلحشوري غلبه بيشتري دارد. عباس ميرزا بعنوان قهرمان روايت، به نبرد به بيگانگان/ غيرايرانيان ميپردازد و نمادي از اقتدار و عظمت ايرانيان است. نتيجه گيري: نتايج پژوهش نشان ميدهد كه با توجه به محتواي ديني منظومه خاوران نامه، اين اثر در زمينه مؤلفه هاي سبك حماسي در نظريه كنشگرايانه ژرژ دومزيل، داراي وجوه تفاوت بسيار با منظومه تاريخي-پهلواني شهنشاه نامه است.