سنجه مدخليت نيت در عبادت از ديدگاه مذاهب اسلامي

عالمان جهان اسلام اعم از شيعه و اهل سنت بر اين مسئله اتفاق نظر دارند كه براي انجام فعلي كه عنوان عبادت بر آن اطلاق شده است، نيت ضروري است؛ اما دربارۀ اينكه نيت در تحقق عنوان عبادت مدخليّت دارد يا نه، ديدگاه‌هاي متفاوتي ارائه شده است. ديدگاه مشهور معتقد است ميان نيت و عبادت رابطه مستقيمي وجود دارد و فعل مباح اگرچه عنوان فعل عبادي بر آن منطبق نيست، با نيت ذات آن تغيير پيدا مي‌كند و عبادت شمرده مي‌‌‌شود؛ درحالي‌كه ديدگاه سلفيان - ابن‌تيميه و اتباع او - در اين مسئله متفاوت است و آنان معتقدند براي تحقق عنوان عبادت، وجود امر ايجاب يا استحباب از سوي شارع لازم است و عبادت تنها بر فعلي كه امر واجب يا مستحب بر آن از سوي شارع وجود داشته باشد، اطلاق مي‌شود. اين نوشتار به تحليل و بررسي ديدگاه عالمان اسلام مي‌پردازد و بر آن است كه با بررسي ديدگاه عالمان اسلامي، به دست آورد كه نيت همان‌گونه كه در مقام اثبات در تحقق عبادت مدخليت دارد، در مقام ثبوت هم مدخليّت دارد و برخي از افعال غيرعبادي با نيت، عنوان عبادت بر آن منطبق مي‌شود. افزون بر اينكه انحصار تحقق عنوان بر امر ايجاب يا استحباب كه از سوي سلفيّه مطرح شده است، با آيات و روايات و اقوال عالمان نخستين منافات دارد.