بررسي تطبيقي توبه از نگاه خواجه عبدالله انصاري و بحيي بن‌ پقوده

توبه يا رجوع از مخالفت حكم حق به موافقت با آن، از ويژگي‌هاي بنيادين اديان يهود و اسلام است كه خواجه عبدالله انصاري (396-481 ق) عارف مسلمان در منازل السائرين و بحيي بن ‌پقوده عارف يهودي معاصر وي در الهدايه الي فرائض القلوب آن را از جملۀ ابواب سلوكي قرار ‌داده‌اند. يافته‌هاي اين پژوهش كه بر اساس مطالعات كتابخانه‌اي و با روش توصيفي _ تحليلي انجام شده است، نشان مي‌دهد اين دو عارف با وجود اشتراك در مشخصات توبه، دربارۀ جايگاه، شرح و تقسيم‌بندي آن اختلاف دارند. خواجه توبه را دومين منزل سلوكي قرار داده است؛ اما ابن‌پقوده آن را هفتمين باب از ابواب ده‌گانه به محبت الهي دانسته ‌است. خواجه كه بنيان سلوكي خود را بر كتاب و نقل استوار كرده است، توبه را بر اساس درجۀ سالكان به سه درجۀ عامه، خاصه و خاصّ‌الخاص تقسيم مي‌كند و غايت منزل توبه را توبه از اشتغال به هرچه غيرحق معرفي مي‌كند؛ اما بحيي در قالب بياني مبسوط و متأثر از منابع اسلامي، با تأكيد بر استفاده از سه منبع عقل، كتاب و نقل، توبۀ كامل را حاصل چيرگي عقل بر شهوت و محاسبه نفس مي‌داند.