تحليلي ‌شناختي بر اشعار عربي مثنوي

جلال‌الدين محمد بلخي در تبيين معارف مثنوي برخي از صور برجسته‌ هنري و مضامين ويژه‌ عرفاني را در قالب اشعار عربي مي‌نهد. اين پژوهش از طريق بررسي ابيات و مصاريع تمام‌عربيِ مثنوي، جنبه‌هاي زباني و ادبي اين نوع اشعار را بررسي مي‌كند و ميزان نوآوري‌ها و نكته‌سنجي‌ها را در ساختار آن‌ها برمي‌شمارد و از گذر اشعار عربي به مهم‌ترين مقاصد مولانا در بيان مفاهيم توجه مي‌كند. هدف، تحليل موازين هنري اشعار عربي، بدعت‌هاي مولانا در حوزه‌ ساختاري اين اشعار و كيفيت تشريح مفاهيم مورد توجه‌ او براي بيان محتواست. به شيوه‌ تحليل محتوايي و در رويكردي زيبايي‌شناختي، چگونگي تلفيق ابيات عربي با ابيات فارسي مطالعه مي‌شود تا ضرورت وجود اشعار عربيِ مثنوي را تشريح كرد. با اين هدف 123 بيت و 99 مصراع در شش دفتر مثنوي بررسي شد. نتايج نشان مي‌دهد در مواردي زمينه‌ بيان معنا، جز به زبان عربي امكان‌پذير نيست؛ اصلي‌ترين دليل اين امر علاوه بر نقد منش نحويون، خروج از هنجارهاي عادي زبان، آميختگي توأمان افكار و يافته‌هاي مولانا از منابع عربي و فارسي، آفرينش معاني متعدد در فرمي نو و تعميق تجارب عرفاني از طريق پديدآوردنِ زبان ويژه‌ مثنوي است. در اين سير و رهيافت تكاملي، اولويت‌هاي زباني خاصي در ساخت و فرم روي مي‌نمايد. در همين راستا، مولانا براي تعميق مباني انديشگي مثنوي دست به خلاقيت‌هاي عديده‌اي مي‌زند و از اين طريق مسير پيچ‌درپيچ مضامين مثنوي را در انتقال اغراض گوناگون آن هموار مي‌سازد.