خواجه عبدالله انصاري و نجم‌الدين كبري، بازشناسي دو الگوي متفاوت در سنّت نخست عرفاني

خواجه عبدالله انصاري شخصيتي است كه آشكارا كوشيد يك نظام منسجم در سنّت نخست عرفاني ارائه دهد. امروزه با اسم خواجه و آثارش به خصوص منازل السائرين واژگاني چون عرفان عملي و سنّت نخست عرفاني به ذهن متبادر مي شود؛ اما در نوشتار حاضر ثابت شده است كه خواجه عبدالله نه از جهت شخصيت فكري، اعتقادي و نه سنت عملي و سلوكي نمي‌تواند نمايانگر تماميت سير و سلوك بوده باشد. بزرگ‌ترين نماينده و استاد سنت عملي در عرفان، نجم‌الدين كبري بنيان‌گذار و تدوينگر سلوك شطّار است. سنّت عملي صوفيان با تأكيد بر اعمال قلبي، معرفت نفس و مراتب آن، موت اختياري، مرگ و نوزايي عرفاني، سوانح، مشاهده و غيره در محور يك الگوي غيرخطي ارائه شده است. بيشترين توجه به كليدواژه هاي فوق بر محوريت غير خطي سنّت عملي، از سوي نجم‌الدين و شاگردانش صورت گرفته است. از اين جهت او بهترين نماينده‌ پيران خراسان در سير و سلوك است. در حال حاضر براي پژوهش در سير و سلوك و تحول معنوي، دانش پژوهان را به منازل السائرين نوشته‌ خواجه عبدالله انصاري ارجاع مي دهند؛ اما در ميدان عمل كسي بهتر از نجم الدين كبري از سنّت عملي پيران خراسان نمايندگي نكرده است.