مناسبات پوشش زنان و قشربندي اجتماعي در صدر اسلام؛ بازخواني احاديث بر اساس رويكرد انسان‌شناسي تفسيري

در چند دهه‌ي اخير حجاب از مسائل پر اهميت جامعه‌ي ايراني بوده است. مهم‌ترين نقش در اين ميان مربوط به خوانش متون ديني است كه معنا و كيفيت حجاب را تعيين مي‌كند. تقريباً تمام مطالعات در راستاي واكاوي حجاب در صدر اسلام با روش‌ فقهي انجام شده است. با عنايت به اينكه حجاب ماهيتاً امري است فرهنگي، توجه به ابژ‌ه‌هاي تاريخي-فرهنگي آن -كه معمولاً مورد غفلت واقع شده‌اند- مي‌تواند وجوه متمايزي از معناي كنش «باحجاب بودن» را نمايان كند.از اين رو، در پژوهش حاضر با در نظر گرفتن احاديث به عنوان تاريخ شفاهي و تحليل آن‌ها با استفاده از رويكرد انسا‌ن‌شناسي تاريخي تلاش شد تا حجاب در بافت اجتماعي-فرهنگي خود مورد بررسي قرار بگيرد. مسئله اصلي درك درهم تنيدگي ساختار اجتماعي و سيستم فرهنگي است. مطالعۀ معناي حجاب و درك تأثير ساختار اجتماعي و سيستم فرهنگي صدر اسلام بر روي آن، هدف پژوهش حاضر است.يافته‌ها حاكي از آن است كه معرفي حجاب به‌عنوان كنشي براي كنترل شهوت در جامعه صحيح نيست. محور اصلي معناي حجاب متأثر از جامعه برده‌داري اسلام است كه مقام و منزلت زنان وابسته به قشر اجتماعي آن‌ها است. حجاب يك امر ضروري براي زنان مومن‌آزاد است، در مقابل كنيزان و اهل ذمه محدوديت‌هاي كمتري دارند؛ زيرا ارزش حفظ احترام زن مؤمن آزاد است. اگر معناي حجاب مبتني بر كنترل شهوت جامعه بود، مي‌بايست حجاب براي زن به ما هو زن واجب مي‌بود. در صورتي كه حجاب حتي براي همه زنان مسلمان نيز واجب نبود بلكه صرفا حجاب از زنان مومن آزاد خواسته مي‌شد.