بررسي رابطۀ بين ادراك‌حسي و پارامترهاي اقليمي در معماري بازارهاي تاريخي ايران

در مواجهه با محيط، ادراك حسي پيش‌درآمدي فطري در ساختن معنا است و يكي از مهم‌ترين عناصر آن پارامترهاي اقليمي به شمار مي‌آيد. معماري سنتي ايران، به‌ويژه معماري بازارها، نوعي معماري تجسمي و حسي است كه تمامي محرك‌هاي دستگاه حواس انسان را با فرايند آگاهي از استدلال حسي و شناخت آن‌ها، مخاطب را به طور حيرت‌انگيزي تحت‌تأثير محيط قرار مي‌دهد. معمولاً معماري بازارهاي تاريخي ايران درنظرگرفتن تنظيم‌ شرايطِ اقليمي محيط، طراحي و ساخته شده‌اند. به طور خاص، استفاده از طراحي‌هاي سازگار و نيز به‌كارگيري مصالح بومي در برابر شاخص‌هاي اقليمي محلي مي‌تواند به بهبود ادراك حسي به‌عنوان عُنصر حياتي در تعامل انسان با محيط تلقي‌ و يكي از مشخصه‌هاي بارزِ معماري اين مرزوبوم موردتوجه ‌باشد. معماري بازارهاي تاريخي ايران، از تاريخ و فرهنگ افراد آن الهام مي‌گيرد و اكنون يك نمايشگاه چندبُعدي از اين فرهنگ است. هدف پژوهش حاضر، بررسي و واكاوي رابطۀ بين ادراك حسي و پارامترهاي اقليمي به‌عنوان تجربۀ انساني از محيط در معماري بازارهاي تاريخي ايران بوده و بر آن است كه ارتباط بين ويژگي‌هاي محيطي و تجربۀ حسي افراد در اين فضاها را ارزيابي كرده و درك بهتري از تأثير شرايط اقليمي مكان بر تجربۀ كاربران در معماري بازارهاي تاريخي ايران ارائه دهد. پژوهش حاضر تركيبي از روش‌هاي تحقيق كمي و كيفي به‌كاررفته و چارچوب اصلي پژوهش روش توصيفي تحليلي است. همچنين شيوۀ گردآوري اطلاعات به گونه‌ مطالعاتي از مستندات مكتوب كتابخانه‌اي و ميداني از روش پرسش‌نامه مورد بررسي و تجزيه‌وتحليل با الگوي تركيبي “DEMATEL” و “ANP”، و نرم‌افزارهاي همچون “SPSS” و “SUPER DECISIONS”، برخوردار است. يافته‌هاي پژوهشي نشان مي‌دهد متغيرهاي چون «ايجاد ارتباطات»، «فرم‌ها»، «ايجاد تنوع در تجربۀ مشتريان» و «مسيرهاي دسترسي»، از برجسته‌ترين متغيرهاي تعامل با تزيينات در معماري بازارهاي تاريخي ايران است. نتيجۀ نهايي تحقيق عرضۀ چهار متغير «مسيرهاي دسترسي»، «راحتي حركت»، «فضاهايي تعاملي»، «معماري گردش پذير (ايراني)»، در ارائۀ متغيرهاي «مسيرها و راه‌ها»، با محوريت تعامل با تبيين معماري بازارهاي تاريخي ايران به سبب ادراك حسي و پارامترهاي اقليمي است. به‌طوري‌كه رابطۀ ادراك حسي در معماري بازارهاي تاريخي ايران به‌عنوان نتيجه‌اي از تأثير متقابل و تعامل بين پارامترهاي اقليمي بوده و تجربۀ روان‌شناسي روان‌شناختي انساني از محيط را شكل مي‌دهد.