ملاحظاتي درباره كاربست نقد تاريخي در بررسي مسأله جنسيت در قرآن؛ براساس آثاري از ودود، بارلاس و تركاشوند

نقد تاريخي به‌ويژه ازآن‌جهت موردِتوجه نوانديشان ديني بوده كه تصور مي‌شده مي‌توان اسلامي نوگرا و اصيل را در خاستگاه تاريخي‌اش تصور كرد كه با باور و عمل مسلمانانِ دوران بعد تفاوت داشته‌ است. اما اين نگاه تاريخي مشكلات الهياتي، تاريخ‌پژوهانه و سياسي ‌دارد. در اين نوشتار به بررسي سه اثر درباره حقوق و آزادي‌هاي زنان كه با توجه به‌نقد تاريخي نوشته‌شده‌اند، پرداخته خواهد شد. اين آثار عبارتنداز: قرآن و زن اثر آمنه ودود؛ زنان مؤمن در اسلام اثر اسماء بارلاس؛ و حجاب شرعي در عصر پيامبر(ص) از اميرحسين تركاشوند. نويسندگان سه كتاب مزبور با اين پيش‌فرض كه حكم خدا با دريافت ما از آن تفاوت دارد، مي‌كوشند زندگي ديني را باارزش‌هاي عادلانه سازگار و اين هدف را با اتخاذِ ساختار روشنِ پژوهشي محقق سازند، اما در اين آثار اشكالاتي هم وجود دارد. نويسندگان رويكرد الهياتي‌شان را در تفسير، به‌طور سازوار حفظ نمي‌كنند، به‌صورت گزينشي از منابع استفاده مي‌كنند، در تحليلشان گاه مقوله‌هاي مدرن را بر آثار پيشامدرن تحميل مي‌كنند، به تجربه‌هاي خاص بدن زنانه و مردانه توجهي ندارند، در منابع اصلي از نكاتي كه قابليت تفسير مردسالارانه دارند چشم‌پوشي مي‌كنند و به قرآن‌بسندگي دچار شده‌اند. توجه به اين مشكلات مي‌تواند به ما كمك كند تا نگاه عادلانه به متون ديني را با دقت روشي و محتوايي در تحليل متون همراه كنيم.