«تجربۀ» قانون‌ نويسيِ سياسي در عصرِ ناصري: تحليلي گفتماني

انديشه‌ قانون‌ خواهي، اصلي‌ ترين جريان اصلاحي در عصرِ قاجار بود و بخش مهمي از «تجربه‌ تجدد سياسي» را در اين دوره تشكيل مي‌داد. با گسترش «گفتمانِ قانون‌خواهي در عصرِ ناصري»، «تجربۀ قانون‌نويسي» يكي از روندهاي مهم در اين زمينه بود. در اين پژوهش، با بهره‌گيري از روش و نظريه‌ «تحليل گفتمان انتقادي»، تجربه‌ قانون‌نويسي بررسي شده است. براي اين كار هفت قانونِ منتخبِ سياسي و دولتيِ نوشته‌شده در عصرِ ناصري بررسي شد. هدف اين پژوهش واكاويِ اين مسئله است كه قانون‌نويسي‌هايِ اين دوره، كه در گونه‌هايِ مختلف رواج يافته بود، چگونه در قوانينِ سياسي بروز و ظهور مي‌يابد. پرسش اساسي اين پژوهش آن است كه تجربه‌ قانون‌نويسيِ سياسي در عصر ناصري، با گفتمان قانون‌خواهي در اين دوره چه نسبتي داشته است؟ يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد اين قوانين بيشتر از هر چيز بر مبنايِ ايجادِ «نظم» برايِ دولت و منطبق با گفتمانِ «سلطنتِ منتظم مطلقه» است كه از سال‌هايِ ميانيِ سلطنتِ ناصرالدين‌شاه توسطِ كساني چون ميرزامَلكَم‌خان به‌انحاي گوناگون ترويج و تبليغ مي‌شد. البته، بسياري از اين قوانين، و در گونه‌هايِ ديگر نيز، به مرحلۀ اجرا نرسيد، اما بخشِ مهمي از ايده‌هايِ قانون‌خواهانه در عصرِ قاجار با گسترشِ چنين قوانيني بسط يافت؛ درعينِ‌حال، نشان‌دهندۀ ضعفِ دولت در تكاملِ فرايندِ دولت‌سازي با به‌كارگيري از قوانينِ موضوعۀ جديد بود؛ چيزي كه تا دهه‌هايِ بعدي به ‌تأخير افتاد.