پيش بيني خشك ‌سالي هواشناسي و آب‌ شناختي تحت تغيير اقليم در آبخيز سد ميناب

مقدمه و هدف پديده تغييرات آب و هوا سبب تداوم تغيير الگوي آب و هوا در آينده است. هيئت تغيير اقليم ميان دولت‌ها با همكاري مراكـز پژوهشي گوناگون در سراسر جهان از سـال 2016، گردآوري گزارش ششم ارزيابي تغيير اقليم CMIP(6) را آغـاز كـرده اسـت. به‌دليل كم دقت‌بودن خروجي مدل هاي GCM، از آنها براي ارزيابي اثر تغيير اقليم در مقياس محلي استفاده نمي‌شود. ازاين‌رو، لازم است براي بررسي ‌هاي منطقه‌اي، از مدل‌ها يا روش هاي مناسبي براي  ريزمقياس كردن خروجي اين مدل‌ها استفاده شود. از مهم ترين اثرات تغيير اقليم، تأثير روي بارش و رواناب آبخيز است كه مي‌تواند بر خشك‌سالي/ترسالي هواشناسي و آب‌شناختي تأثيرگذار باشد. يكي از مدل‌هاي معروف بارش-رواناب كه نياز به داده ورودي زيادي ندارد، IHACRES است. در دهه گذشته كاربرد آن به‌وسيله پژوهشگران استقبال‌شده است. اين پژوهش با هدف بررسي اثرات تغيير اقليم بر خشك‌سالي هواشناسي و آب‌شناختي آبخيز سد ميناب انجام شد.مواد و روش‌هادر اين پژوهش از داده‌هاي اقليمي و آب‌شناختي منطقه شامل بارش روزانه، ميانگين روزانه دما و ميانگين روزانه آب‌دهي براي مدل‌سازي و شبيه‌سازي روزانه آب‌دهي آبخيز ميناب در دوره آماري 1989 تا 2018 استفاده شد. افزون بر اين، از مدل در حال نگارش كانادايي گزارش ششم و سه سناريوي تغيير اقليم SSP-1-2.5، SSP-3-7.5 و SSP-5-8.5 نيز استفاده شد. همچنين، از مدل‌ IHACRES براي پيش بيني جريان رود در سال‌هاي 2019 تا 2040، و از مدل LARS-WG براي ريزمقياس نمايي بارش و دما استفاده شد. براي مطالعه خشك‌سالي از شاخص بارش/رواناب استانداردشده (SPI/SRI) بهره‌گرفته شد. براي تحليل روند خشك‌سالي و مشخصه هاي آن در دوره پايه و آينده از آزمون ناپارامتري من‌كندال استفاده شد.نتايج و بحث با استفاده از داده‌هاي مزبور، رواناب به‌وسيله مدل IHACRES واسنجي شد. پس از عملكرد مناسب مدل در مرحله واسنجي، مدل صحت‌سنجي شد و با استفاده از سه سناريوي گزارش ششم رواناب براي يك دوره در آينده پيش‌بيني شد. سپس، براي دوره‌هاي تاريخي و آينده اندازه‌هاي SPI، SRI و مشخصه هاي خشك‌سالي (شدت، مدت، بزرگي و اوج) برآورد شدند و روند تغييرات آنها در مقايسه با دوره آينده مقايسه شد. نتايج نشان داد روند تغييرات بارش در هر سه سناريو در فصل پاييز و زمستان كاهش يافت. همچنين، با استفاده از سه سناريو مشخص شد كه بيشترين تغييرات در دوره مشاهده‌اي مربوط به ماه نوامبر بود. اما، اين تغييرات در فصل تابستان افزايش يافت. هر سه سناريو در مقايسه با دوره پايه، افزايش تغييرات دما (تا 40%) به‌ويژه از ماه‌هاي آگوست تا دسامبر را پيش‌بيني كردند. همچنين، روند جريان رود، به‎ دنبال كاهش بارش، كاهش يافت. كاهش تغييرات بيشتر مربوط به فصل‌هاي پاييز و زمستان (تا 49%) بود. اما روند اين تغييرات در فصل تابستان در مقايسه با دوره پايه افزايش يافت. در كل دوره، شيب روند تغييرات بارش و آب‌دهي افزايش يافت. نتايج بررسي اثر اقليم و خشك‌سالي هواشناسي در منطقه مطالعه ‌شده نشان داد كه روند اندازه‌هاي خشك‌سالي آب‌شناختي و هواشناسي در گذشته افزايشي بوده است، اما در بيشتر سناريوهاي آينده روند خشك‌سالي كاهشي بود و به‌طور كلي از نظر آماري نيز معني دار نبود. اين وضعيت در مشخصه هاي خشك‌سالي نيز كاملاً مشاهده شد.نتيجه‌گيري و پيشنهادهابررسي تغييرات منطقه اي خشك‌سالي ناشي از تغييرات جهاني اقليم همراه با تركيب‌هاي گوناگوني از سناريوها مي‌تواند براي هشدار زودهنگام خشك‌سالي و همچنين برنامه‌ريزي مديريت منابع آب مفيد باشد. هم‌اكنون وضعيت شرايط مديريت و پيش آگاهي خشك‌سالي در بسياري از نقاط ايران به‌ويژه مناطق خشك و نيمه خشك مطلوب نيست. ازاين‌رو، ضروري است كه امكان آمادگي لازم براي مقابله با آن فراهم شود. بنابراين، در خشك‌سالي‌هاي شديد، كاربرد مدل هاي تغيير اقليم براي پيش گويي شرايط آينده در ارزيابي قابليت تأمين آب و نيازمندي به منابع آب كمكي مي‌تواند بسيار مفيد باشد.